4 mei (2)

Het is weer vier mei. Vanmiddag gaan we naar het bos achter het openluchtmuseum waar in de oorlog mensen gefusilleerd zijn. De Arnhemsche Courant publiceerde daarover. Zelensky, de president van Oekraïne is in het land en de BBB is daartegen. Misbruik van de beeldvorming van 4 mei. 4 mei is voor de herdenking van de Nederlanders, volgens voorman (v) Caroline van der Plas. Het voelt als de pot die de ketel verwijt. Zelf gebruik maken van allerlei marketingconcepten en een ander iets verwijten. Het laat haar ware aard zien. De joodse vluchtelingen uit Duitsland die vlak voor de tweede wereldoorlog in Nederland kwamen zochten een leven in vrede. Net als de Oekraïense vluchtelingen waren zij ook niet altijd welkom. Laatst sprak ik iemand die les geeft aan Oekraïense vluchtelingen. Ze vertelde over de verschillende drijfveren die ze tegen kwam bij deze mensen. Mensen die in Nederland een bestaan op willen bouwen, mensen die weer terug willen, mensen met trauma’s, mensen die niet weten waar hun man of zoon aan het vechten is, of misschien wel gesneuveld. Dat was met de joden ook zo. Die waren ook niet allemaal geliefd.

Wat deze mensen, Joden toen en Oekraïners nu, ook gemeen hebben, is dat ze op de huid worden gezeten, hun leven niet zeker zijn. Ze worden bestookt in hun huis. Complete steden als Marioepol en Bakhmut worden vernield. Miljoenen mensen slaan op de vlucht, zijn hun huis kwijt. Gelukkig worden Oekraïners niet naar de gaskamers geleid. Dat geldt in zekere zin wel voor inwoners van Rusland, die gesommeerd worden de oorlog ongetraind in te gaan. Twintigduizend Russische doden in Bakhmut; dat is toch ook machinerie van wonder en met name geweld.

Het is daarom hoopgevend dat Zelensky in Nederland is, waar het internationaal strafhof hem de ruimte heeft gegeven om een oproep te doen de echte verantwoordelijken, zoals Poetin, Prigozhin en Lavrov te berechten. Zij zijn niet alleen verantwoordelijk voor de doden aan Oekraïense kant, maar ook voor de dood van ongetrainde Russische soldaten.

Ik moet vaak denken aan 2012, toen ik, met met wie ik ben, in Moskou en Sint Petersburg was. Hoopvol was ik gestemd, omdat Poetin het Russische volk weer zelfvertrouwen had gegeven. Er was een vorm van vrijheid voelbaar die voor mij uniek was. Ik trof een unieke multiculturele samenleving aan op het plein nabij het metrostation Komsomolskaya, waar en de trein naar Irkoetsk en Vladiwostok vertrekt en de trein naar Sint Petersburg. Ben ik er toch weer ingetuind, denk ik nu vrij naar de woorden van Herman Kuiphof.

Ik kan en mag dit opschrijven in een stad die 75 jaar geleden ook werd kapot geschoten en van waaruit ook duizenden mensen moesten vluchten. Gelukkig kwamen de meesten terug. Echter ook in mijn straat zijn stenen in de straat gelegd ter herinnering aan mensen die niet terug zijn gekomen. Het maakt voor mij van 4 mei een verdrietige dag. Vandaag nog meer omdat BBB dit politiseert.

4 mei 2023

Broertje

Eigenlijk heb ik het halen van mijn Heao diploma nog te danken aan Harry de Winter. Wanneer ik op vrijdag tijd kreeg om te studeren kon ik me daar maar moeilijk toe zetten. Gelukkig had ik de radio aan en draaide Harry de Winter goeie muziek. Onze muzieksmaak kwam wel overeen, zo is mijn herinnering. Harry groeide door van radiomaker naar TV producent en werd een grote meneer in die wereld. Vorige week overleed hij aan asbestkanker. Natascha van Weezel maakte een documentaire (klik hier) over Harry en zijn broer Mischa, waarin zij vertellen over de ervaringen van hun ouders in de Tweede Wereld oorlog. Het is een aangrijpend verhaal, zoals alle verhalen die de ellende van toen beschrijven. Details die je bij de keel grijpen. Het is prachtig verwoord. De broers lopen de route die hun vader liep van Sachsenhausen naar Havelberg in 1945: Een kleine 100 kilometer van het concentratiekamp net boven Berlijn naar de plaats waar je met een pontje van de Russische sector naar de Amerikaanse sector over de Elbe kon. Naar het westen, naar huis. Ze laten zien hoe hun ouders beide partners verloren en hoe ze elkaar in hun verdriet vonden en vooruit keken richting de toekomst.

Ik moest gedurende het verhaal denken aan de vluchtelingen op de Middellandse zee, die in mensonterende toestanden in Italië aankomen. Hoe we dweilen met de kraan open. Hoe we wat kunnen doen aan die kraan door én de mensen in Afrika meer bestaanszekerheid te geven én de meedogenloze smokkelaars aan te pakken.

Gary Lineker schoot ook nog even door mijn hoofd. Gelijk heeft hij door de nieuwe wet van de Britse regering omtrent de deportatie naar Rwanda van de vluchtelingen die dan eindelijk Engeland hebben bereikt te vergelijken met de gedachten in de jaren 30 van de vorige eeuw.

En ik moest denken aan Bachmut in Oekraïne, de hel op aarde de laatste weken en maanden. Dit weekend alleen al meer dan 200 doden.

Maar het beroerde is dat deze verhalen nog te beschrijven zijn. Dat geldt niet voor het systeem dat in de jaren 40 door Hitler Duitsland werd uitgevoerd: het vermoorden van 6 miljoen mensen vanwege ras, geloof of geaardheid. Dat blijft raken, keer op keer en is niet samen te vatten en te verbeelden. Na het zien van “Broertje” moest ik denken aan het gedicht “Vrede” van Leo Vroman:

Kom vanavond met verhalen

Kom vanavond met verhalen
hoe de oorlog is verdwenen,
en herhaal ze honderd malen:
alle malen zal ik wenen.

13 maart 2023

Oorlog is verschrikkelijk

Dagelijks volg ik de oorlog in Oekraine, zoals velen. Het is een verschrikkelijke oorlog en duurt al jaren. Eerst de slag om Donetsk een aantal jaren geleden en nu de slag om de Donbas regio en de kust aan de Zwarte Zee. Ik vrees dat het nog niet gedaan is.

Ik ben met heel andere ogen naar Oekraïne gaan kijken. Dat van die graanschuur wist ik niet. Dat van al die spoorlijnen ook niet. Overal vind je daar sporen, alsof het 100 jaar geleden is. Ook de huisvesting van de mensen. Heel veel Sovjet flats. Hoe klein het dorp ook is. Ook heb ik geleerd hoe geweldig mooi het land deels nog is en was. De beelden van Marioepol zijn verschrikkelijk. Een prachtige industriestad aan zee. Problemen, zoals bij ons met Tata steel (de Hoogovens, zeg maar) omtrent gezondheid van omwonenden, kennen ze daar niet. Ze waren zich daar niet van bewust. Een prachtig theater en een prachtige boulevard. Van de schoonheid van Marioepol had ik nog nooit van gehoord. Gelukkig bestaat Odessa nog. En Sloviansk is nog niet gevallen.

Het is de vraag wat de Russen doen. Acht jaar geleden pakten ze Donetsk. Nu hebben ze veel verloren, moeten ze herstellen en zullen ze misschien stoppen, wanneer ze de Donbas regio hebben. Ik heb de indruk dat het daar niet bij blijft. De Russen zullen tijd nemen om te herstellen en dan op een keer doorstoten naar Odessa. Zou Zelensky de Russen terug kunnen dringen? Ik geloof het niet. Nou ja, ik ben maar een simpele blogger en geen Rob de Wijk.

Wat ik ontzettend knap werk vind, is het werk van de oorlogsverslaggevers in Oekraine. Al die reportages en krantenartikelen. Werkelijk vakwerk . Af en toe gaan ze terug naar huis en dan na een week of wat gaan ze weer aan het werk. Voor ons: Jeroen Akkermans, Han Pannevis, Michael Driebergen, Hans Jaap Melissen, Jan Eikelboom, David Jan Godfroid en noem maar op. Ik doe nu mensen tekort.

Hieronder een paar linkjes van het werk dat me de afgelopen dagen opviel.

David Jan Godfroid mee met het leger.

Jan Eikelboom laat het leven zien vlak achter het front

Hun cameramensen doen fantastisch werk.

Oorlog is verschrikkelijk.

1 juli 2022

Oekraïne – Contrast

Gisteren kwam ik op Twitter drie foto’s tegen van Nederlandse verslaggevers daar ter plaatse. Het voorjaar is echt begonnen, de zomer is dichtbij. In de winter werd het land bruut aangevallen. Vernietigend is de oorlog in Boetsja, Marioepol, Severodonetsk en ander plaatsen aan de frontlinie. Die frontlinie verplaatst zich langzaam. Er lijkt wat stilstand. Maar als Severodonetsk is gevallen dan weten we niet wat Rusland van plan is. Wanneer is de rust enigszins hersteld? Gaan ze door naar Odessa? Zijn de Baltische staten veilig. Hoe gaat het op termijn in Wit-Rusland? Blijft Poetin op zijn troon? In ieder geval neemt de machtspositie van China toe, nu de russen met de chinezen samenwerking zoeken.

Wat deze oorlog leert is hoe belangrijk een relatief onbekend land als Oekraine is. Hoe belangrijk tarwe is. Een eerste levensbehoefte!!! Zonder tarwe geen twitter, zeg maar. Want een tekstje maken met een beperkt aantal letters doe je niet meer, wanneer je geen eten hebt… Zo’n blog als dit is dan volstrekt irrelevant.

Michiel Driebergen in Odessa
Jan Eikelboom onderweg naar Kharkiv
Jeroen Akkermans onderweg. De foto boven dit blog is ook van Jeroen Akkermans.

Ik werd geraakt door de foto’s van Jeroen Akkermans, Michiel Driebergen en Jan Eikelboom. Hoe het leven doorgaat! Hoe groot het contrast kan zijn! Hoe dichtbij de wereld totaal op zijn kop kan staan. Odessa ligt aan dezelfde kust als Marioepol. Stel je je zo’n foto voor aan de zee bij Marioepol….

Gelukkig is Poetin’s leger nog niet in Sloviansk, maar ik vrees dat die stad het volgende slachtoffer is.

16 juni 2022

Mensen willen leven,

denk ik. Vandaag was het een prachtige dag. Voorjaar zoals het voorjaar moet zijn. Niet te warm, niet teveel wind. Heerlijk is het leven dan. De boeren klagen over droogte en gelijk hebben ze. Vandaag is het ook vier mei. De dag begon ik met de column van Stevo Akkerman in Trouw. Daarna fietste ik door de stad en zag dat het monument klaar was voor de herdenking. Na twee jaar mogen we weer gedenken op de Dam en in de stad. Veel plezier zei de verslaggever van Radio 1 op de Dam tegen een bezoeker. Overal mag je dat weer samen doen met de mensen om je heen. Of ik dat ga doen, weet ik nog niet. Ik ben meestal stil thuis op de bank.

En dan is het ook nog oorlog. Ik wil geen ideologische discussie over wie of wat we gedenken. Ik gedenk eigenlijk altijd de mensen van nu. Daar waar oorlog is en geweld de boventoon voert, of dat nou in Mali, Syrië is of in Oekraïne. Daar waar de dood heerst, moet het geweld gestopt worden.

Ik heb weleens geschreven over het Coventry gebed. Een gebed dat op vrijdag rond de middag wordt gehouden in steden die zijn gebombardeerd als in Coventry, Engeland, gedurende de tweede wereldoorlog. Mijn stad, Arnhem, is ook kapot geschoten. Afgelopen maanden zijn Marioepol, Bucha en Irpin en ook andere steden kapot geschoten. En ook Sloviansk en Kramatorsk gaan eraan.

Ik zie de mensen met de bussen komen uit Marioepol. 48 uur hebben ze gedaan over een reis van normaal gesproken een paar uur. 52 dagen hebben ze onder de grond gezeten. Hun stad is in puin. Een vader heeft elke dag een foto van zijn zoon van 6 gemaakt. Zij zijn voor het leven getraumatiseerd. (Nieuwsuur, gisteravond)

Voor de overlevenden bestaat er hoop. Een mens wil leven ondanks alles. Ook na de tweede wereldoorlog zijn er mensen met trauma’s. Onbeschrijfelijke trauma’s zagen we zondagavond in de film Babi Yar. Context. En toch willen mensen leven. Ook vanavond vertellen we weer en luisteren we naar verhalen.

Maar ondanks alle verdriet en pijn vandaag en toen zijn het verhalen die bijdrage aan het leven.

Want mensen willen leven.

4 mei 2022

Sloviansk

Na Marioepol en Buchra krijgen we Sloviansk. De plaats is nog niet heel veel in het nieuws geweest. Het ligt 20 kilometer ten noorden van Kramatorsk, waar een Russische bom op vluchtende inwoners werd geworpen bij een treinstation. Ik raakte geïntrigeerd door dit artikel waar ik een paar dagen geleden via twitter tegenaan liep: The sadness of Sloviansk . Ik ging me er een beetje in verdiepen en dan blijkt dat het stadje in 2014 door de door Rusland gesteunde separatisten is ingenomen en een paar maanden later door de Oekraïners weer is heroverd.

Komende maand zal het in het nieuws gaan over de slag om Sloviansk. De stad zal helemaal kapot worden geschoten. De mensen die er nog wonen zullen in schuilkelders moeten bivakkeren. We kennen het scenario van Marioepol. Ben je niet weg, dan ben je er geweest.

Sloviansk ligt in de Donbas regio. Volgens mij niet een een naam van vroeger, maar een aanduiding van het gebied dat de Russen minimaal veroveren. Ik weet dat niet zeker. We zijn nu dik een week onderweg, maar veel opschieten doen ze nog niet.

Ondertussen wordt het gevaar van een kernoorlog groter. Een kat in het nauw kan rare sprongen maken. De wereld om Oekraïne heen ziet dat Zelensky en zijn volk standhouden. Dat maakt dat ze nu zo langzamerhand allemaal de zijde van Oekraïne kiezen.

Steeds meer landen durven openlijk wapens te leveren, waar ze eerst terughoudend waren. Je moest toch na de oorlog ook verder met Rusland. Oorlog voeren is een cynisch vak.

Iemand die regelmatig in Trouw schrijft en reportages voor NPO radio1 maakt is Michael Driebergen. Hij woont in Lviv. Op zijn site (kijk hier) lees je echte verhalen over dat deel van Europa waar nu oorlog wordt gevoerd en waar in de 20ste eeuw voortdurend oorlog is gevoerd. De verhalen zijn een ode aan een werelddeel dat lang, mede door de overheersing tot 1989 door Rusland buiten ons blikveld is gebleven.

Lviv licht 1200 km rijden ten westen van Sloviansk. De oorlog merk je er tot nu toe nauwelijks. Daar zal het er de komende weken om spannen. Hoe het daar is lees je in dit artikel uit Trouw van afgelopen maandag.

26 april 2022

Marioepol – Sarajevo

We hebben de beelden gezien van Bucha en de reportage van Gert Jan Dennekamp vanuit Stary Bykiv. Vanuit Marioepol komt geen beeld. Ook niet uit Melitopol.

Ik stuitte bij de BBC op dit interview met Zlata Filipovic. Kijk hier. Zij maakte als kind het beleg van Sarajevo mee.

The Cranberries maakten de song Bosnia. Het nummer staat op het album “To the faithfull departed”. Het album heb ik vaak gedraaid. Dit nummer beschrijft de ellende van een omsingelde stad.

Ik kan niet beschrijven hoe groot de ellende is in Marioepol. Ook als journalisten als Gert Jan Dennekamp en Jeroen Akkermans, waar ik groot respect voor heb, ons laten zien hoe groot de ellende is, kunnen we nog niet vatten welk effect deze oorlog heeft op de huidige en toekomstige generaties. Eerder schreef ik dat hier in Arnhem elk jaar in de maand september de herdenking van de slag om Arnhem plaatsvindt. Het lijkt wel of de herinnering met het jaar intenser wordt, terwijl het meer dan 75 jaar geleden is. Dus over 75 jaar herdenkt Marioepol in maart en april deze slag, zoals Zlata Filipovic zich de slag om Serajevo nu dertig jaar later herinnert.

Vaak wordt de oorlog in Oekraïne vergeleken met de slag om Aleppo. De moord op, ik weet niet hoeveel Syriërs. Echt, dat waren lang niet allemaal IS strijders. Dat was ook pater Frans van der Lugt, die in Homs werd vermoord, bijvoorbeeld, en er was voor de gewone man. Komt men in Aleppo en Homs ooit toe aan herdenken?

In Trouw staat vandaag onderstaand verhaal over Mostar. Het laat zien hoe oorlog een stad verdeelt en hoe moeilijk het is om weer tot elkaar te komen. Soms heb je kleine, minimale tekens van hoop nodig, ook al lijkt het voor Marioepol te laat.

6 april 2022

Genocide

Ik heb net een interview gezien met de burgemeester van Marioepol, Oekraïne. Hier de link. De stad is kapot. Bestaat niet meer. Je moet het vergelijken met Dresden en Rotterdam, zei hij. En met Arnhem denk ik, de stad waar ik woon. Ik vrees echter dat Marioepol erger is. Het is als Aleppo. Compleet kapot geschoten.

Wat dat voor een stad als Arnhem betekent is dat bijna 80 jaar later de wonden in de binnenstad nog steeds zichtbaar zijn. Dat een muziekstuk als “op het puin” opnieuw moet worden uitgevoerd. Dat tussen de huizen nog steeds zichtbaar is waar de stad kapot is geschoten. Dat in deze stad ieder jaar in de maand september het weer even oorlog lijkt. Waar generaties verder nog gesproken wordt over oorlogstrauma’s.

Ook In Arnhem was sprake van genocide op onder andere joodse Arnhemmers. Misschien is dat in Marioepol niet zo. Een stad wordt vernietigd om een toegangsweg naar De Krim te realiseren. Op de Krim, in Jalta, werd in februari 1945 de verdeling van Europa aan het eind van de tweede wereldoorlog geregeld. Toen was er zeker wel sprake van genocide. Ook de bevolking van Rusland en Oekraïne heeft fors geleden onder de Nazi’s

Wat genocide betekent zagen we in Amsterdam op het namen monument en onlangs in Praag, waar we ook tegen een namenmonument aanliepen (zie foto links). Onvoorstelbaar leed dat toegebracht wordt aan enkele onwelgevallige bevolkingsgroepen. Mensen, die net op het verkeerde moment op de verkeerde plaats wonen. En wanneer ze niet weg kunnen, om welke reden dan ook, begraven worden tussen de kapot geschoten flats.

Wanneer je het zo omschrijft dan heeft de burgemeester gelijk: ook in Marioepol is sprake van genocide. Veel erger kan het niet worden in deze oorlog. Hoop ik.

27 maart 2022

Praag, 11 maart 2022

De oorlog in Oekraïne gaat maar door. Er is geen zicht op een staakt het vuren, laat staan op het beëindigen van de vluchtelingencrisis. Ik ben in Praag met met wie ik ben.

Vandaag is een bijzondere dag. Praag kent de situatie van dictators uit het oosten die de westerse invloed willen beperken. We waren bij het monument ter nagedachtenis aan de wanhopige zelfdoding van Jan Palach en zochten naar zijn graf. We vonden het niet, maar waren in de buurt. Verderop kwamen we Franz Kafka tegen. Niet iemand die zich tegen de Russen weerde, maar wel iemand die feilloos dit soort processen op kleine schaal weergaf.

Weer een begraafplaats verderop zochten we naar Václav Havel. Zijn graf vonden we nadat we er naar gevraagd hadden. Er stond een op papier geprinte vlag van Oekraïne tussen de bloemen. Toen wij daar stonden kwam een vrouw, ik schat een Tsjechische, rustig aanlopen, stak een kaarsje aan en zette dat op zijn graf. Het kan niet anders dan dat ze aan Oekraïne dacht. En aan de tijd van de Praagse Lente, die op brute wijze om zeep werd geholpen in 1968. (Zie ook mijn blog daarover).

We liepen door naar het Wenceslausplein, waar op nummer 36 bij de Fluwelen Revolutie in 1989 Havel een toespraak hield. Af en toe kijk ik in de spiegel die Kees van Kooten me voorhield. Vertaalt naar vandaag: je was pas woke, wanneer je fan van Havel was.

Morgen gaan we terug naar huis, via Berlijn hbf. Elke dag komen daar duizenden Oekraïners van het oosten naar het westen. Ze ontvluchten de oorlog. We gaan het zien. Zoals we dat ook al in Wenen op het station zagen en vandaag in Praag. Maar dan tig keer massaler. Ik kan er niet over uit, dat ik niet had gedacht ooit nog aan de rand, weliswaar op veilige afstand, van een oorlog te verklaren leven. Hoe moet het zijn wanneer je nog in Marioepol, Charkiv of Kviv bent. Hoe is het als je als jong broekje vanuit ergens ver weg naar het front wordt gestuurd.

ik stel mezelf de vraag wat ik zou of misschien kan doen? Ik heb nog geen begin van een antwoord op die vraag.

Praag, 11 maart 2022