….u heeft het brood nodig

Van vroeger thuis herinner ik mij de slogan van de warme bakkers: “Neem de tijd voor uw ontbijt, u heeft het brood nodig!” Van latere datum is de slogan: “Brood, daar zit wat in…” En dat is ook zo: brood is lekker. Je kunt er van alles op doen, zodat het iedere keer anders smaakt. Je groeit ervan en het is voedzaam.

Vanavond zag ik dit item over brood in het journaal van 8 uur. Mijn mond viel open. Wat een verspilling. Brood heeft als USP (uniek selling point) dat het duurzaam is, dat het lekker is en gezond. De supermarkten hebben alle moeite gedaan om de middenstand klein te krijgen. Dat is ze met de slager en de groenteboer gelukt. In welke woonwijk vind je nog dit soort winkels. De bakkerswinkel bestaat vaak nog wel, ook al wordt het brood elders gebakken. En daar gooien we het brood dat over is weg…. want het is een dag oud…. dat willen de mensen niet meer…

Wat een verspilling: 700.000 broden weggooien. Ik maakte het volgende rekensommetje. Wij zijn, ik samen met wie ik ben, gemiddelde broodeters. Wij eten een half brood per dag. Dat zijn 12 plakjes, dus zes plakjes per dag. Mijn kleinzoon van 10 zit in de groei en eet het dubbele: aan één stuk door roept hij: ik heb honger en dan splitsen we hem weer een boterham in de maag. Mijn schoonmoeder van 92 heeft aan twee plakjes per dag genoeg. Ik hou het erop dat de Nederlander gemiddeld een kwart brood per dag eet. Dat zijn dus met 18 miljoen mensen samen 4,5 miljoen broden. 1% daarvan is 45.000 broden. Dus wij gooien 700.000 broden weg dat is meer dan 15 % van al het brood dat gemaakt wordt. Bizar. Een paar oplossingen:

Eén: Biedt mensen korting op brood uit de diepvries. Brood dat om 16:00 nog niet is verkocht gaat de diepvries in en wordt op dagen dat het brood op is verkocht met 15% korting.
Twee: Maak mensen duidelijk dat je het brood best een paar dagen lang kunt gebruiken. In het fijne volkorenbrood dat onze bakker verkoopt zit zoveel vet en conserveringsmiddel dat het dagen meegaat.
Drie: Doe het brood dat over is even in de oven bij de winkel en het is weer heerlijk knapperig. Iedere winkel heeft een afbakoven tegenwoordig. Daar kun je prima wat brood opnieuw in bakken. Vijf minuten werk.
Vier: Minder bakken. Van huis uit weet ik dat het lastig is om de vraag van morgen precies te voorspellen. Wanneer je wat minder bakt, hoef je minder weg te gooien. Je doet dan wel eerder een beroep op de diepvries.

En anders zeg ik tegen de klanten: bak je eigen brood. Eén keer in de week doe ik dat en dan moet ik voortmaken om het brood op te eten, want het is sneller oud. Mijn desembrood blijft redelijk lang lekker, daar zit niets anders in dan meel, zout en water. In mijn gistbrood zit ook een beetje suiker en boter, volgens het recept van meesterbakker Robért van Beckhoven. Desembrood kun je tussen neus en lippen door bakken. Gistbrood bakken kost meer tijd en moet je eigenlijk ’s ochtends vroeg bakken. Maar mijn buurman heeft een broodmachine en die wordt ’s ochtends wakker en dan ruikt het in heel het huis al lekker naar brood.

Kortom mogelijkheden genoeg om de verspilling van brood met 10% te verlagen.

4 januari 2023

Contrast

Afgelopen vrijdag verscheen in Trouw een fotoreportage van Kadir van Lohuizen met tekst van Lukas van der Storm over de voedselindustrie van Nederland onder de titel “De Voedsel BV”. Gisteravond was er een TV uitzending van VPRO’s Tegenlicht met hetzelfde onderwerp.

Van Lohuizen maakt altijd reportages vanuit het buitenland. Hij maakte iconische foto’s in onder andere Afrika en Azië over afval, de zeespiegelstijging en noem maar op. Veel is op Google te vinden. Geweldige foto’s. Door corona kon hij het land niet uit, dus bedacht hij iets in Nederland. Prachtige beelden, waarvan je wel wist dat ze bestonden, maar nog nooit in het – bijna – echt had gezien.

Hoe groot en immens deze industrie is en hoe ver weg deze staat van de “gewone” man kun je je niet voorstellen. Echt gaan kijken.

En dan ben ik met mijn moestuintje bezig. Leuk werk. Midden augustus heb ik de tarwe van 2022 gedorst. In juni had ik de tarwe geoogst. 3 oktober heb ik de nieuwe wintertarwe gezaaid. In die zin loop ik redelijk synchroon met Oekraïne, waar ze waar mogelijk, ook de tarwe voor volgend jaar al hebben gezaaid. De tarwe is al boven de grond en ergens tweede helft juli volgend jaar hoop ik 5 kilo tarwe te oogsten. Toch mooi 10 broden.

Mijn nieuwe project is echter veel leuker. Ik kreeg van iemand het boek “Oude granen, nieuw brood. ” Het is een prachtig boek over allerlei verschillende graanprojecten. Kleinschalig en prachtig vormgegeven. Totaal anders dan Kadir van Lohuizen. Het boek beschrijft allemaal oude granen en waar ze nog verbouwd worden. Het laat zien wat je er mee kunt doen en waar ze voor gebruikt kunnen worden. Dat leek mij ook leuk. Via een contact bij de molen heb ik van iemand allerlei oude granen gekregen, zoals riswiet, eenkoorn, spelt en emmer. Dertien rijtjes heb ik op 27 oktober gezaaid en gisteren zag ik dat ze boven de grond waren gekomen. Met de wintertarwe meegerekend, heb ik nu 7 soorten graan op de tuin. Daar komt nog teff en boekweit bij in het voorjaar. Dat kun je nu nog niet zaaien.

Wat doe je er mee, hoor ik vragen. Dat weet ik nog niet. Het is niet voor de muizen. Malen heeft geen zin. Vermeerderen wel. Wat ik uiteindelijk wil over twee jaar is een zodanige hoeveelheid van ieder soort, dat ik er kleine veldjes bij een molen van kan maken. Heeft het nut? Educatief kan het zijn, maar daar houdt het mee op. Leuk is het wel!

Zoiets kun je doen, wanneer je met pensioen bent….

8 november 2022

Tarwe dorsen

Tarwe dorsen kan met een combine, wanneer je een paar hectare hebt of een nog grotere combine, wanneer je zoals in de Oekraïne een landerij hebt ter grootte van de provincie Noord Brabant. Ik heb 4 m2 tarwe geoogst en dat moet gedorst, schoongemaakt en gemalen. Dat malen is (nog) geen probleem, maar dat dorsen en schoonmaken wel.

Uit 2020 heb ik 750 gram tarwe overgehouden en over 2021 2.750 gram tarwe. Dat heb ik met de hand gedorst en met een wanmolen een beetje schoongemaakt. Maar ik vind het nog niet schoon genoeg om te malen. Zie foto boven dit blog. Over 2022 heb ik naar schatting 5 tot 10 kilo tarwe. Die wil ik niet met de hand dorsen. Dus ik ben op zoek naar iemand die mij kan helpen met het los maken van de aar tot aan het verzamelen van schone tarwe. Wie weet zoiets. Mail me op gert.hengelaar@gmail.com. Met de wanmolen die ik heb, wordt het wel minder stoffig, maar nog niet schoon genoeg.

Maar ik vind het nog niet schoon genoeg om te malen. Zie foto boven dit blog. Over 2022 heb ik naar schatting 5 tot 10 kilo tarwe. Die wil ik niet met de hand dorsen. Dus ik ben op zoek naar iemand die mij kan helpen met het los maken van de aar tot aan het verzamelen van schone tarwe. Wie weet zoiets. Mail me op gert.hengelaar@gmail.com. Met de wanmolen die ik heb, wordt het wel minder stoffig, maar nog niet schoon genoeg.

Hier onder wat foto’s van de tarwe die ik in 2020 heb verbouwd en geoogst.

Een tarweaar van twee dagen
Het bijna rijpe tarweveld, begin juli 2022

8 augustus 2022

Nick Cave

Net naar Nick Cave geluisterd. Ik ken zijn muziek niet zo goed op een paar nummers na. Maar wat is zijn muziek ongelofelijk goed. Het brengt me in de stemming om wat te tikken. Onlangs is voor de tweede maal een zoon van Nick overleden. Dit maal als gevolg van een verslaving aan drugs. Er is een verschrikkelijke foto van Anton Corbijn die de staat van Nick weergeeft toen hij zelf in de put zat. De muziek van Nick Cave brengt geen optimistische gedachten in je naar boven.

Die gedachten heb ik soms ook even niet. Vandaag zijn gewonden uit de staalfabriek aan de zee van Azov (Azovstaal) met bussen vervoerd naar Russisch bezet gebied. Deze mensen hebben de Russen aan het werk gezet. Ze konden daardoor niet doorstoten naar andere plaatsen. Maar hoe het daar in die bunkers onder die staalfabriek aan toe ging is met geen pen te beschrijven. Wat een ellende.

Het is toch al niet zo’n vrolijke dag. Mient Jan Faber is deze week overleden. Iemand die ik in de jaren 70 en 80 volgde en begreep in zijn opvattingen. Ik was erbij in 1981 op het Museumplein in Amsterdam en in 1983 op het Malieveld in Den Haag. In 1983 speelden we met vrienden een enorme pot Risk na afloop van de demonstratie. Dat was wat. Mijn dochter (0) sliep als geen ander. Ik had een bordje bij me met het woord “braaf”.

Daarnaast overleed Mohammed Rabbae vandaag. Hij was van mijn partij. Hij was niet zo gemakkelijk en ik was het ook wel vaak niet met hem eens. Ik vind dat je het niet alleen vanuit een allochtone achtergrond moet zien, maar breder. Ik las vanavond een tweet van Achmed Marchouch, een vriend van hem. Dat deed me wat. Ik vind mijn burgemeester een goed mens. Hij staat voor de hele stad. Ik heb het, denk ik, niet altijd goed gezien wat Rabbae betreft.

En toch maakt het me ook weer optimistisch: dat deze mensen zijn het verschil hebben weten te maken. Mient Jan Faber heeft een positieve rol gespeeld op het wereldtoneel en voor de moeders van Srebrenica. Dat geldt ook voor Mohammed Rabbae. Voor de integratie van mensen uit Marokko was hij noodzakelijk. De tweet van Marchouch is daar een voorbeeld van.

Op deze prachtige (ik fietste met mijn kleinzoon de Schelmseweg op en neer. Mooier wordt het niet…) en ingewikkelde dag troosten deze mensen mij bij de gedachte aan de mensen die nu uit Azovstaal worden gehaald. Wat Nick Cave al niet teweeg brengt.

17 mei 2022, gepubliceerd op 18 mei 2022

NB.: De tarwe op de tuin laat zijn vruchten zien en de druif achter het huis ook. De voortekenen voor het zelf produceren van brood en wijn zijn goed.

De eerste asperge

De eerste asperge van 2022

We hebben geplant, gezaaid en er staat nog gewas van vorig jaar. Alles komt weer boven de grond en groeit. Het is een waar paradijs op deze mooie voorjaarsavond in Schaarsbergen. De wintertarwe staat er mooi bij (zie foto bovenaan de pagina). Ergens in juli gaan we deze oogsten. De eerste asperge hebben we zojuist geoogst. De rest volgt tussendoor en later.

16 april 2022

A grain of wheat

A grain of wheat is de titel van een boek dat ik ooit voor de helft las. Ik kan geen boeken lezen. Een krantenartikel gaat goed, wanneer ik geïnteresseerd ben en een twitter bericht lukt ook wel. Maar een boek van A tot Z in één adem…. Dat is me niet vaak gelukt. Ook niet met dit boek.

Toch ben ik de titel van het boek nooit vergeten. Ooit was ik in Kenya en zag hoe mensen voor elke korrel graan ploeterden. Dat was de associatie die ik met me mee heb gedragen. Dat ploeteren voor elke korrel graan zag ik in 2019 ook in Nepal waar deze vrouw in de ochtend haar tarwe aan het dorsen en het wannen, het kaf van het koren scheiden, is.

Vrouw in Nepal in de buurt van Manang, november 2019

Vandaag heb ik mijn eigen tarwe, die ik deze zomer verbouwd heb en die ik van de muizen heb gered, gedorst. Ik heb de tarwe ietwat vroeger geoogst dan gewenst. Je wil de tarwe zolang mogelijk op het land laten staan, zodat het nog een beetje bij groeit en de tarwe goed droog is. Het middelste van een veld staat beschut en is als eerste rijp. Dat merk je omdat de muizen beginnen te knagen aan de aar. De aar valt om en de muizen eten de tarwe uit de aar. Ze zijn er dan druk mee, want overal in de tuin vind je kleine opslagplaatsen. Dan is het tijd om in actie te komen en de tarwe te oogsten. Wacht je nog een paar dagen langer, dan is je hele oogst vernield.

De geoogste tarwe heb ik te drogen gelegd en vandaag heb ik gewerkt om de tarwe van de aar los te maken. Daar heb je combines voor en allerlei andere apparatuur, modern en minder modern, zoals dorsvlegels.

Een wat oudere combine

Ik deed het dorsen met mijn voeten. De aren zaten in een kussensloop. Twee kussenslopen vol. Deze lagen op een kleed en vervolgens ging ik er op lopen. Het graan gaat uit de aar en het kaf vaak ook.

Dorsen van mijn graan.

Wat er over is gebleven is: een kussensloop met graan en kaf en een kussensloop met aren die nog een tweede ronde voetstappen over zich krijgen. De zak met graan is al zwaarder dan de zak met deels gedorste aren. Dus ik ben ruim over de helft.

Het resultaat: kaf en koren.

Soms raak je bij het overhevelen van sloop naar sloop een graankorrel kwijt. Die probeer ik fanatiek te redden van de ondergang, want elke grain of wheat is waardevol. Je moet alleen wel een beetje gek zijn om het zo te doen….

23 augustus 2021

Zomers mooi in de tuin

Het is zomers mooi in de tuin. Alles groeit en bloeit met dit warme en vochtige weer.

Veel mooier wordt het niet….

4 juli 2021

Calvinist

Dit weer vind ik heerlijk. Zonovergoten, niet te warm, fris in de ochtend en avond. Ik geniet er ontzettend van. Vanochtend zat ik heerlijk achter in de tuin over het weer te lezen in het kader van mijn opleiding tot molenaar. Vandaag is het ook nog weer, waarbij de molen mooi rustig draait. Geen vuiltje aan de lucht en nog een beetje wind ook. Mooier wordt het niet.

En toch voel ik me schuldig: het is maandagochtend en heel Nederland is aan het werk. Mensen gaan in de nachtdienst, mensen zitten in de trein en auto of op kantoor. En ik? Ik geniet van het leven. Naast mij spelen de buren verstoppertje met hun hond en aan de andere kant wordt piano gespeeld. Ik lees de ingezonden brief in Trouw van de zonen van Jaap van Delden. Ik heb veel respect voor de mensen in de ziekenhuizen als Rijnstate, Bernhoven en het Elisabeth tweesteden ziekenhuis, waar ze knetterhard hebben gewerkt het afgelopen jaar. En ook bij de GGD´en waar ze testen en vaccineren. Zo’n brief is mooi. Jaap is blijkbaar ook een Trouw lezer en (dus) mogelijk ook een calvinist. Ik ken hem verder niet.

Trouw, 14 juni 2021

Wat kenmerkt een calvinist? Wikipedia geeft aan dat in het spraakgebruik met calvinisme een verzameling eigenschappen wordt bedoeld die typisch Nederlands zouden zijn, daaronder ingetogen gedrag, ingetogen in het uiten van emoties, niet te koop lopen met je successen, kapitaal hebben of bezittingen en daar weinig waarde aan hechten, starheid in principes, arbeidsethos en waarden als soberheid, zuinigheid en lijdzaamheid.

Ik herken me in een deel van die eigenschappen, met name waar het gaat om het arbeidsethos. Daar komt ook mijn schuldgevoel vandaan. Bij ons thuis was werk het leven. Alles stond in dienst van het werk. Zelfs de momenten dat je rust nam stond die rust in dienst van het werk. Niet om er rijk van te worden, maar om je gezin te onderhouden. Niet zoals Sywert van Lienden, maar als Jaap van Delden. Knetterhard doorwerken en zorgen dat het land gevaccineerd wordt. Ging mijn vader vanuit Ommen naar Zuid-Limburg op vakantie, dan keek hij, als bakker, in alle etalages van bakkerijen wat er aan patisserie lag. In Arnhem zette hij zijn auto stil bij Musis Sacrum om even bij bakker Petri in de Steenstraat op werkbezoek te gaan.

Wikipedia vervolgt: Hoewel Calvijn pleitte voor ‘maathouden’, had Calvijn wel degelijk oog voor vermaak en plezier. Ook schrijft Calvijn over ‘de wijn die het hart verheugt’ als een weldaad van God. Gelukkig doet onze druif het goed en mogelijk kunnen we in het najaar weer wijn maken.

Ook de tarwe in de tuin doet het goed. Ik denk dat we dit jaar voor het eerst een broodje van eigen bodem gaan maken.

Want als echte calvinist, geniet ik er niet alleen van. Ik moet er ook wat mee doen.

14 juni 2021

Boeken over brood

“Doe maar twee halfjes fijn volkoren…”, zeg ik vaak tegen de mevrouw van bakker Hilvers in Arnhem. Het afgelopen jaar heb ik geprobeerd het fijne volkorenbrood van Hilvers na te maken. Na aanvankelijke blunders, zoals zout vergeten, ben ik toch aardig in de buurt gekomen. Het ging vaak fout met het invetten van het broodblik. Ik deed dat met olijfolie of zonnebloemolie, zoals we dat vroeger thuis ook deden. Ik heb in de bakkerij heel wat bussen gesmeerd met olie. Toch werkte dat niet. Het brood bleef vastplakken. Nu gebruik ik, na een tip van internet, bakspray van Dr. Oetker.

Het recept dat ik gebruik komt voor een deel van mijn molen leraar en voor een deel van Robért van Beckhoven. Je kent hem wel van “Heel Holland bakt”. Hij heeft twee mooie boeken geschreven, ik denk samen met een redactie, over brood. Eén boek gaat over brood in Europa. Het heet “Brood”. Daarin gaat hij opzoek naar aparte bakkerijen in onder meer België, Frankrijk, Italië en ook Nederland. Het boek is een spin-off van een serie over brood van omroep Max. Ook bij Robért moet naast gewoon brood ook figuurlijk brood op de plank. Het andere boek is een heel basaal boek met broodrecepten en heet “Meesterlijk brood”. Uit dat boek komt de basis van het recept dat ik gebruik. Gewoon fijn volkoren brood. Eigenlijk is het iets zwaarder tarwebrood. Het boek is een mooi boek en de ondertitel geeft de inhoud weer: leer bakken vanaf de basis. En nu kun je denken dat je bakkerszoon bent en brood kunt bakken, maar dat is niet zo. Er zijn oneindig veel valkuilen. Dit boek heeft me geholpen om een fatsoenlijk brood te maken.

Mijn recept voor één brood:

  • 250 gram tarwebloem
  • 250 gram volkorenmeel
  • 8 gram zout
  • 20 gram margarine
  • 6 gram suiker
  • 12 gram droge gist
  • 290 ml water

En dan zijn er nog twee andere boeken. Deze heb ik een dag in mijn bezit en ik vind ze prachtig!! Het boek geschreven door Issa Niemeijer-Brown heet “Een boek over brood” is prachtig ingebonden met een linnenkaft. Het kaft voelt aan als broodlinnen, dat je gebruikt om het brood af te dekken. Zodra je het boek pakt, voel je brood. De inhoud is ook prachtig. Het is echt een compleet boek met alle facetten van het broodbakken. Met gevoel, tot in detail beschreven en met recepten die ik vast nog weleens uit ga proberen.

Het boek geschreven door Noor Bas, Ineke Berenschot en Dion Heerkens met fotograaf Theo Jeunissen beschrijft het project waar ik op mijn eigen postzegel mee bezig ben: Hoe kom ik van eigen verbouwd graan, wat ik zelf maal tot een zelfgebakken brood. “oude granen, nieuw brood”, zoals het boek heet, doet me denken aan de scriptie die ik op de HEAO maakte naar aanleiding van het boek “Hou het klein” van Schumacher. Schumacher was een econoom in de jaren zestig in Groot Brittannië die zich bezig hield met kleinschalige economie. Het vervoeren van van alles over de wereld kost gigantisch veel energie. Je zou moeten proberen zoveel mogelijk alles dicht bij huis te hebben. Met mijn project over brood probeer ik dat ook. In het boek “oude granen, nieuw brood” staan een aantal voorbeelden van boeren, molenaars en bakkers die precies weten waar hun product vandaan komt en waar het naar toe gaat. Alle voorbeelden komen uit Nederland. Er staan ook recepten in die werkbaar zijn. Vanochtend begonnen met het maken van een moeder desem. Dat duurt acht dagen. Ik zal in dit blog verhalen over hoe dat verder gaat….

Het begin van desem

3 februari 2021

31 december 2020 – Tarwe, een nieuw begin

Met wie ik ben maakte gisteren deze foto op de tuin. De foto symboliseert de overgang van oud naar nieuw. onder het kleed zie je groen gras. Dat is wintertarwe. Gezaaid in november en het wordt geoogst eind juni. Nu ligt het onder het kleed, omdat het beschermt moest worden tegen te muizen. Die vinden tarwe heerlijk, wanneer het als zaad in de grond ligt. Trouwens ook als het rijp is. Zij bepalen deze zomer wanneer ik de tarwe ga oogsten.

Wie weet maak ik komend jaar mijn eerste brood.

31 december 2020