Diamonds in the sky….

De vakantie zit erop. Ik ben weer met pensioen. Wat een luxe! We, met wie ik ben en ik, hebben heerlijk gelopen langs de Golf van Biskaje en de Atlantische kust. Het Vuurtorenpad hebben we op onze eigen wijze binnen onze mogelijkheden gelopen. En dan de terugreis. 2.100 kilometer naar huis: dat is best een “takke end”.

Ergens in de vakantie bleek dat Guernika een gunstige overnachtingsplek zou kunnen zijn op de route. Guernika is ook de naam van een schilderij van Picasso. Hij heeft het geschilderd in 1937 direct na het bombardement op deze plaats van Nazi Duitsland in opdracht van het Franco regime in Spanje. Beide fascistische regimes hadden belang bij de vernietiging van deze regionale kleine stad. Franco omdat er een sterke Baskische verzetshaard was en Nazi Duitsland kon oefenen voor het bombardement op Rotterdam in 1940. Zo leerden ze hoe je een stad in één keer in brand kunt zetten.

Het effect was desastreus. Wat je op foto’s ziet doet denken aan Arnhem na september 1944 en aan Marioepol en Bakhmut vandaag de dag. Alles kapot, niets meer heel. Je wordt er adembenemend beroerd van. Geen steen meer op de andere.

Wij sliepen daar in een hotel en liepen door de herbouwde stad een route met foto’s, waardoor je kon zien hoe het was. Aan de rand van het centrum, tegen een muur is een stenen afbeelding gemaakt van het schilderij van Picasso. Indrukwekkend. Wat fascinerend is aan wat je hier ziet is de herbouw en het leven in deze stad: Het was een mooie voorjaarsavond, dat maakt misschien ook wel uit. Wij hadden ook goed zin. Maar wat we zagen, waren vrolijke mensen op terrasjes in winkels en aan het werk. De eens zo kapotte stad was herbouwd en vitaal, in leven. Het was een genoegen om daar te zijn.

Wat ons beroerde was de hoop voor de kapotte steden in Oekraïne. Oorlog heeft nooit het laatste woord, zo bleek die avond. De muziekschool van Geurnica hield een eindejaar uitvoering van de afdeling popmuziek. Jonge mensen met docenten op het podium en ouders, andere belangstellenden en wij op de stenen trappen van het openluchttheater. Naast Spaanse hits hoorden we Don’t speak van No Doubt, This is the life van Amy McDonald en met een andere basist en drummer mooi ruige punkmuziek.

Het waren prachtige uitvoeringen die de vitaliteit van de mensen in Guernica weerspiegelden: mooie mensen die blonken en schitterden in de avondzon. Geen beter slot op deze plaats des onheils kon ik bedenken toen iedereen meedeed met de song van Rihanna: They were like…

…diamonds in the sky!!!

Guernica, 22 juni 2023. Arnhem 28 juni 2023.

NB.: Op 1 juli 2023 doet de Tour de France Guernica aan met twee doorkomsten. Eén met en één zonder tussensprint.

4 mei (2)

Het is weer vier mei. Vanmiddag gaan we naar het bos achter het openluchtmuseum waar in de oorlog mensen gefusilleerd zijn. De Arnhemsche Courant publiceerde daarover. Zelensky, de president van Oekraïne is in het land en de BBB is daartegen. Misbruik van de beeldvorming van 4 mei. 4 mei is voor de herdenking van de Nederlanders, volgens voorman (v) Caroline van der Plas. Het voelt als de pot die de ketel verwijt. Zelf gebruik maken van allerlei marketingconcepten en een ander iets verwijten. Het laat haar ware aard zien. De joodse vluchtelingen uit Duitsland die vlak voor de tweede wereldoorlog in Nederland kwamen zochten een leven in vrede. Net als de Oekraïense vluchtelingen waren zij ook niet altijd welkom. Laatst sprak ik iemand die les geeft aan Oekraïense vluchtelingen. Ze vertelde over de verschillende drijfveren die ze tegen kwam bij deze mensen. Mensen die in Nederland een bestaan op willen bouwen, mensen die weer terug willen, mensen met trauma’s, mensen die niet weten waar hun man of zoon aan het vechten is, of misschien wel gesneuveld. Dat was met de joden ook zo. Die waren ook niet allemaal geliefd.

Wat deze mensen, Joden toen en Oekraïners nu, ook gemeen hebben, is dat ze op de huid worden gezeten, hun leven niet zeker zijn. Ze worden bestookt in hun huis. Complete steden als Marioepol en Bakhmut worden vernield. Miljoenen mensen slaan op de vlucht, zijn hun huis kwijt. Gelukkig worden Oekraïners niet naar de gaskamers geleid. Dat geldt in zekere zin wel voor inwoners van Rusland, die gesommeerd worden de oorlog ongetraind in te gaan. Twintigduizend Russische doden in Bakhmut; dat is toch ook machinerie van wonder en met name geweld.

Het is daarom hoopgevend dat Zelensky in Nederland is, waar het internationaal strafhof hem de ruimte heeft gegeven om een oproep te doen de echte verantwoordelijken, zoals Poetin, Prigozhin en Lavrov te berechten. Zij zijn niet alleen verantwoordelijk voor de doden aan Oekraïense kant, maar ook voor de dood van ongetrainde Russische soldaten.

Ik moet vaak denken aan 2012, toen ik, met met wie ik ben, in Moskou en Sint Petersburg was. Hoopvol was ik gestemd, omdat Poetin het Russische volk weer zelfvertrouwen had gegeven. Er was een vorm van vrijheid voelbaar die voor mij uniek was. Ik trof een unieke multiculturele samenleving aan op het plein nabij het metrostation Komsomolskaya, waar en de trein naar Irkoetsk en Vladiwostok vertrekt en de trein naar Sint Petersburg. Ben ik er toch weer ingetuind, denk ik nu vrij naar de woorden van Herman Kuiphof.

Ik kan en mag dit opschrijven in een stad die 75 jaar geleden ook werd kapot geschoten en van waaruit ook duizenden mensen moesten vluchten. Gelukkig kwamen de meesten terug. Echter ook in mijn straat zijn stenen in de straat gelegd ter herinnering aan mensen die niet terug zijn gekomen. Het maakt voor mij van 4 mei een verdrietige dag. Vandaag nog meer omdat BBB dit politiseert.

4 mei 2023

Oorlog is verschrikkelijk

Dagelijks volg ik de oorlog in Oekraine, zoals velen. Het is een verschrikkelijke oorlog en duurt al jaren. Eerst de slag om Donetsk een aantal jaren geleden en nu de slag om de Donbas regio en de kust aan de Zwarte Zee. Ik vrees dat het nog niet gedaan is.

Ik ben met heel andere ogen naar Oekraïne gaan kijken. Dat van die graanschuur wist ik niet. Dat van al die spoorlijnen ook niet. Overal vind je daar sporen, alsof het 100 jaar geleden is. Ook de huisvesting van de mensen. Heel veel Sovjet flats. Hoe klein het dorp ook is. Ook heb ik geleerd hoe geweldig mooi het land deels nog is en was. De beelden van Marioepol zijn verschrikkelijk. Een prachtige industriestad aan zee. Problemen, zoals bij ons met Tata steel (de Hoogovens, zeg maar) omtrent gezondheid van omwonenden, kennen ze daar niet. Ze waren zich daar niet van bewust. Een prachtig theater en een prachtige boulevard. Van de schoonheid van Marioepol had ik nog nooit van gehoord. Gelukkig bestaat Odessa nog. En Sloviansk is nog niet gevallen.

Het is de vraag wat de Russen doen. Acht jaar geleden pakten ze Donetsk. Nu hebben ze veel verloren, moeten ze herstellen en zullen ze misschien stoppen, wanneer ze de Donbas regio hebben. Ik heb de indruk dat het daar niet bij blijft. De Russen zullen tijd nemen om te herstellen en dan op een keer doorstoten naar Odessa. Zou Zelensky de Russen terug kunnen dringen? Ik geloof het niet. Nou ja, ik ben maar een simpele blogger en geen Rob de Wijk.

Wat ik ontzettend knap werk vind, is het werk van de oorlogsverslaggevers in Oekraine. Al die reportages en krantenartikelen. Werkelijk vakwerk . Af en toe gaan ze terug naar huis en dan na een week of wat gaan ze weer aan het werk. Voor ons: Jeroen Akkermans, Han Pannevis, Michael Driebergen, Hans Jaap Melissen, Jan Eikelboom, David Jan Godfroid en noem maar op. Ik doe nu mensen tekort.

Hieronder een paar linkjes van het werk dat me de afgelopen dagen opviel.

David Jan Godfroid mee met het leger.

Jan Eikelboom laat het leven zien vlak achter het front

Hun cameramensen doen fantastisch werk.

Oorlog is verschrikkelijk.

1 juli 2022

Oekraïne – Contrast

Gisteren kwam ik op Twitter drie foto’s tegen van Nederlandse verslaggevers daar ter plaatse. Het voorjaar is echt begonnen, de zomer is dichtbij. In de winter werd het land bruut aangevallen. Vernietigend is de oorlog in Boetsja, Marioepol, Severodonetsk en ander plaatsen aan de frontlinie. Die frontlinie verplaatst zich langzaam. Er lijkt wat stilstand. Maar als Severodonetsk is gevallen dan weten we niet wat Rusland van plan is. Wanneer is de rust enigszins hersteld? Gaan ze door naar Odessa? Zijn de Baltische staten veilig. Hoe gaat het op termijn in Wit-Rusland? Blijft Poetin op zijn troon? In ieder geval neemt de machtspositie van China toe, nu de russen met de chinezen samenwerking zoeken.

Wat deze oorlog leert is hoe belangrijk een relatief onbekend land als Oekraine is. Hoe belangrijk tarwe is. Een eerste levensbehoefte!!! Zonder tarwe geen twitter, zeg maar. Want een tekstje maken met een beperkt aantal letters doe je niet meer, wanneer je geen eten hebt… Zo’n blog als dit is dan volstrekt irrelevant.

Michiel Driebergen in Odessa
Jan Eikelboom onderweg naar Kharkiv
Jeroen Akkermans onderweg. De foto boven dit blog is ook van Jeroen Akkermans.

Ik werd geraakt door de foto’s van Jeroen Akkermans, Michiel Driebergen en Jan Eikelboom. Hoe het leven doorgaat! Hoe groot het contrast kan zijn! Hoe dichtbij de wereld totaal op zijn kop kan staan. Odessa ligt aan dezelfde kust als Marioepol. Stel je je zo’n foto voor aan de zee bij Marioepol….

Gelukkig is Poetin’s leger nog niet in Sloviansk, maar ik vrees dat die stad het volgende slachtoffer is.

16 juni 2022

Nick Cave

Net naar Nick Cave geluisterd. Ik ken zijn muziek niet zo goed op een paar nummers na. Maar wat is zijn muziek ongelofelijk goed. Het brengt me in de stemming om wat te tikken. Onlangs is voor de tweede maal een zoon van Nick overleden. Dit maal als gevolg van een verslaving aan drugs. Er is een verschrikkelijke foto van Anton Corbijn die de staat van Nick weergeeft toen hij zelf in de put zat. De muziek van Nick Cave brengt geen optimistische gedachten in je naar boven.

Die gedachten heb ik soms ook even niet. Vandaag zijn gewonden uit de staalfabriek aan de zee van Azov (Azovstaal) met bussen vervoerd naar Russisch bezet gebied. Deze mensen hebben de Russen aan het werk gezet. Ze konden daardoor niet doorstoten naar andere plaatsen. Maar hoe het daar in die bunkers onder die staalfabriek aan toe ging is met geen pen te beschrijven. Wat een ellende.

Het is toch al niet zo’n vrolijke dag. Mient Jan Faber is deze week overleden. Iemand die ik in de jaren 70 en 80 volgde en begreep in zijn opvattingen. Ik was erbij in 1981 op het Museumplein in Amsterdam en in 1983 op het Malieveld in Den Haag. In 1983 speelden we met vrienden een enorme pot Risk na afloop van de demonstratie. Dat was wat. Mijn dochter (0) sliep als geen ander. Ik had een bordje bij me met het woord “braaf”.

Daarnaast overleed Mohammed Rabbae vandaag. Hij was van mijn partij. Hij was niet zo gemakkelijk en ik was het ook wel vaak niet met hem eens. Ik vind dat je het niet alleen vanuit een allochtone achtergrond moet zien, maar breder. Ik las vanavond een tweet van Achmed Marchouch, een vriend van hem. Dat deed me wat. Ik vind mijn burgemeester een goed mens. Hij staat voor de hele stad. Ik heb het, denk ik, niet altijd goed gezien wat Rabbae betreft.

En toch maakt het me ook weer optimistisch: dat deze mensen zijn het verschil hebben weten te maken. Mient Jan Faber heeft een positieve rol gespeeld op het wereldtoneel en voor de moeders van Srebrenica. Dat geldt ook voor Mohammed Rabbae. Voor de integratie van mensen uit Marokko was hij noodzakelijk. De tweet van Marchouch is daar een voorbeeld van.

Op deze prachtige (ik fietste met mijn kleinzoon de Schelmseweg op en neer. Mooier wordt het niet…) en ingewikkelde dag troosten deze mensen mij bij de gedachte aan de mensen die nu uit Azovstaal worden gehaald. Wat Nick Cave al niet teweeg brengt.

17 mei 2022, gepubliceerd op 18 mei 2022

NB.: De tarwe op de tuin laat zijn vruchten zien en de druif achter het huis ook. De voortekenen voor het zelf produceren van brood en wijn zijn goed.

Mensen willen leven,

denk ik. Vandaag was het een prachtige dag. Voorjaar zoals het voorjaar moet zijn. Niet te warm, niet teveel wind. Heerlijk is het leven dan. De boeren klagen over droogte en gelijk hebben ze. Vandaag is het ook vier mei. De dag begon ik met de column van Stevo Akkerman in Trouw. Daarna fietste ik door de stad en zag dat het monument klaar was voor de herdenking. Na twee jaar mogen we weer gedenken op de Dam en in de stad. Veel plezier zei de verslaggever van Radio 1 op de Dam tegen een bezoeker. Overal mag je dat weer samen doen met de mensen om je heen. Of ik dat ga doen, weet ik nog niet. Ik ben meestal stil thuis op de bank.

En dan is het ook nog oorlog. Ik wil geen ideologische discussie over wie of wat we gedenken. Ik gedenk eigenlijk altijd de mensen van nu. Daar waar oorlog is en geweld de boventoon voert, of dat nou in Mali, Syrië is of in Oekraïne. Daar waar de dood heerst, moet het geweld gestopt worden.

Ik heb weleens geschreven over het Coventry gebed. Een gebed dat op vrijdag rond de middag wordt gehouden in steden die zijn gebombardeerd als in Coventry, Engeland, gedurende de tweede wereldoorlog. Mijn stad, Arnhem, is ook kapot geschoten. Afgelopen maanden zijn Marioepol, Bucha en Irpin en ook andere steden kapot geschoten. En ook Sloviansk en Kramatorsk gaan eraan.

Ik zie de mensen met de bussen komen uit Marioepol. 48 uur hebben ze gedaan over een reis van normaal gesproken een paar uur. 52 dagen hebben ze onder de grond gezeten. Hun stad is in puin. Een vader heeft elke dag een foto van zijn zoon van 6 gemaakt. Zij zijn voor het leven getraumatiseerd. (Nieuwsuur, gisteravond)

Voor de overlevenden bestaat er hoop. Een mens wil leven ondanks alles. Ook na de tweede wereldoorlog zijn er mensen met trauma’s. Onbeschrijfelijke trauma’s zagen we zondagavond in de film Babi Yar. Context. En toch willen mensen leven. Ook vanavond vertellen we weer en luisteren we naar verhalen.

Maar ondanks alle verdriet en pijn vandaag en toen zijn het verhalen die bijdrage aan het leven.

Want mensen willen leven.

4 mei 2022

Sloviansk

Na Marioepol en Buchra krijgen we Sloviansk. De plaats is nog niet heel veel in het nieuws geweest. Het ligt 20 kilometer ten noorden van Kramatorsk, waar een Russische bom op vluchtende inwoners werd geworpen bij een treinstation. Ik raakte geïntrigeerd door dit artikel waar ik een paar dagen geleden via twitter tegenaan liep: The sadness of Sloviansk . Ik ging me er een beetje in verdiepen en dan blijkt dat het stadje in 2014 door de door Rusland gesteunde separatisten is ingenomen en een paar maanden later door de Oekraïners weer is heroverd.

Komende maand zal het in het nieuws gaan over de slag om Sloviansk. De stad zal helemaal kapot worden geschoten. De mensen die er nog wonen zullen in schuilkelders moeten bivakkeren. We kennen het scenario van Marioepol. Ben je niet weg, dan ben je er geweest.

Sloviansk ligt in de Donbas regio. Volgens mij niet een een naam van vroeger, maar een aanduiding van het gebied dat de Russen minimaal veroveren. Ik weet dat niet zeker. We zijn nu dik een week onderweg, maar veel opschieten doen ze nog niet.

Ondertussen wordt het gevaar van een kernoorlog groter. Een kat in het nauw kan rare sprongen maken. De wereld om Oekraïne heen ziet dat Zelensky en zijn volk standhouden. Dat maakt dat ze nu zo langzamerhand allemaal de zijde van Oekraïne kiezen.

Steeds meer landen durven openlijk wapens te leveren, waar ze eerst terughoudend waren. Je moest toch na de oorlog ook verder met Rusland. Oorlog voeren is een cynisch vak.

Iemand die regelmatig in Trouw schrijft en reportages voor NPO radio1 maakt is Michael Driebergen. Hij woont in Lviv. Op zijn site (kijk hier) lees je echte verhalen over dat deel van Europa waar nu oorlog wordt gevoerd en waar in de 20ste eeuw voortdurend oorlog is gevoerd. De verhalen zijn een ode aan een werelddeel dat lang, mede door de overheersing tot 1989 door Rusland buiten ons blikveld is gebleven.

Lviv licht 1200 km rijden ten westen van Sloviansk. De oorlog merk je er tot nu toe nauwelijks. Daar zal het er de komende weken om spannen. Hoe het daar is lees je in dit artikel uit Trouw van afgelopen maandag.

26 april 2022

Marioepol – Sarajevo

We hebben de beelden gezien van Bucha en de reportage van Gert Jan Dennekamp vanuit Stary Bykiv. Vanuit Marioepol komt geen beeld. Ook niet uit Melitopol.

Ik stuitte bij de BBC op dit interview met Zlata Filipovic. Kijk hier. Zij maakte als kind het beleg van Sarajevo mee.

The Cranberries maakten de song Bosnia. Het nummer staat op het album “To the faithfull departed”. Het album heb ik vaak gedraaid. Dit nummer beschrijft de ellende van een omsingelde stad.

Ik kan niet beschrijven hoe groot de ellende is in Marioepol. Ook als journalisten als Gert Jan Dennekamp en Jeroen Akkermans, waar ik groot respect voor heb, ons laten zien hoe groot de ellende is, kunnen we nog niet vatten welk effect deze oorlog heeft op de huidige en toekomstige generaties. Eerder schreef ik dat hier in Arnhem elk jaar in de maand september de herdenking van de slag om Arnhem plaatsvindt. Het lijkt wel of de herinnering met het jaar intenser wordt, terwijl het meer dan 75 jaar geleden is. Dus over 75 jaar herdenkt Marioepol in maart en april deze slag, zoals Zlata Filipovic zich de slag om Serajevo nu dertig jaar later herinnert.

Vaak wordt de oorlog in Oekraïne vergeleken met de slag om Aleppo. De moord op, ik weet niet hoeveel Syriërs. Echt, dat waren lang niet allemaal IS strijders. Dat was ook pater Frans van der Lugt, die in Homs werd vermoord, bijvoorbeeld, en er was voor de gewone man. Komt men in Aleppo en Homs ooit toe aan herdenken?

In Trouw staat vandaag onderstaand verhaal over Mostar. Het laat zien hoe oorlog een stad verdeelt en hoe moeilijk het is om weer tot elkaar te komen. Soms heb je kleine, minimale tekens van hoop nodig, ook al lijkt het voor Marioepol te laat.

6 april 2022

Genocide

Ik heb net een interview gezien met de burgemeester van Marioepol, Oekraïne. Hier de link. De stad is kapot. Bestaat niet meer. Je moet het vergelijken met Dresden en Rotterdam, zei hij. En met Arnhem denk ik, de stad waar ik woon. Ik vrees echter dat Marioepol erger is. Het is als Aleppo. Compleet kapot geschoten.

Wat dat voor een stad als Arnhem betekent is dat bijna 80 jaar later de wonden in de binnenstad nog steeds zichtbaar zijn. Dat een muziekstuk als “op het puin” opnieuw moet worden uitgevoerd. Dat tussen de huizen nog steeds zichtbaar is waar de stad kapot is geschoten. Dat in deze stad ieder jaar in de maand september het weer even oorlog lijkt. Waar generaties verder nog gesproken wordt over oorlogstrauma’s.

Ook In Arnhem was sprake van genocide op onder andere joodse Arnhemmers. Misschien is dat in Marioepol niet zo. Een stad wordt vernietigd om een toegangsweg naar De Krim te realiseren. Op de Krim, in Jalta, werd in februari 1945 de verdeling van Europa aan het eind van de tweede wereldoorlog geregeld. Toen was er zeker wel sprake van genocide. Ook de bevolking van Rusland en Oekraïne heeft fors geleden onder de Nazi’s

Wat genocide betekent zagen we in Amsterdam op het namen monument en onlangs in Praag, waar we ook tegen een namenmonument aanliepen (zie foto links). Onvoorstelbaar leed dat toegebracht wordt aan enkele onwelgevallige bevolkingsgroepen. Mensen, die net op het verkeerde moment op de verkeerde plaats wonen. En wanneer ze niet weg kunnen, om welke reden dan ook, begraven worden tussen de kapot geschoten flats.

Wanneer je het zo omschrijft dan heeft de burgemeester gelijk: ook in Marioepol is sprake van genocide. Veel erger kan het niet worden in deze oorlog. Hoop ik.

27 maart 2022

Praag, 11 maart 2022

De oorlog in Oekraïne gaat maar door. Er is geen zicht op een staakt het vuren, laat staan op het beëindigen van de vluchtelingencrisis. Ik ben in Praag met met wie ik ben.

Vandaag is een bijzondere dag. Praag kent de situatie van dictators uit het oosten die de westerse invloed willen beperken. We waren bij het monument ter nagedachtenis aan de wanhopige zelfdoding van Jan Palach en zochten naar zijn graf. We vonden het niet, maar waren in de buurt. Verderop kwamen we Franz Kafka tegen. Niet iemand die zich tegen de Russen weerde, maar wel iemand die feilloos dit soort processen op kleine schaal weergaf.

Weer een begraafplaats verderop zochten we naar Václav Havel. Zijn graf vonden we nadat we er naar gevraagd hadden. Er stond een op papier geprinte vlag van Oekraïne tussen de bloemen. Toen wij daar stonden kwam een vrouw, ik schat een Tsjechische, rustig aanlopen, stak een kaarsje aan en zette dat op zijn graf. Het kan niet anders dan dat ze aan Oekraïne dacht. En aan de tijd van de Praagse Lente, die op brute wijze om zeep werd geholpen in 1968. (Zie ook mijn blog daarover).

We liepen door naar het Wenceslausplein, waar op nummer 36 bij de Fluwelen Revolutie in 1989 Havel een toespraak hield. Af en toe kijk ik in de spiegel die Kees van Kooten me voorhield. Vertaalt naar vandaag: je was pas woke, wanneer je fan van Havel was.

Morgen gaan we terug naar huis, via Berlijn hbf. Elke dag komen daar duizenden Oekraïners van het oosten naar het westen. Ze ontvluchten de oorlog. We gaan het zien. Zoals we dat ook al in Wenen op het station zagen en vandaag in Praag. Maar dan tig keer massaler. Ik kan er niet over uit, dat ik niet had gedacht ooit nog aan de rand, weliswaar op veilige afstand, van een oorlog te verklaren leven. Hoe moet het zijn wanneer je nog in Marioepol, Charkiv of Kviv bent. Hoe is het als je als jong broekje vanuit ergens ver weg naar het front wordt gestuurd.

ik stel mezelf de vraag wat ik zou of misschien kan doen? Ik heb nog geen begin van een antwoord op die vraag.

Praag, 11 maart 2022