Nadat we eerder een rondje Arnhem, Wenen, Praag, Berlijn hadden gemaakt zijn we vorig jaar van Arnhem naar Warschau, door naar Lublin en terug naar Berlijn en Arnhem gereisd.
Voor de reis naar Wenen en Praag hadden we een slaapplaats gereserveerd. Die hebben we nooit gezien. In Arnhem ging het al fout door de werkzaamheden tussen Arnhem en Oberhausen. Met de bus gingen we via het Gelredome richting Duitsland. Uiteindelijk kwamen we ’s ochtends vroeg in München aan via gewone treinen, zonder slaapplaats. Van Wenen naar Praag ging het goed en ook van Praag via Berlijn terug naar huis ging het okay.
Bij de volgende reis ging het in Duisburg mis. We gingen met de boemel vanuit Arnhem naar Duisburg. Daar viel onze trein met gereserveerde plaatsen uit. Een uur later dan gepland kwamen we aan in Berlin Ost-Bahnhof. Helaas vertrekt de trein naar Warschau om de twee uur, dus we kwamen twee uur later dan gepland in Warschau aan. Zo ’s avonds tegen tien uur was het broodje Kebab op het stationsplein van Warschau heerlijk. De reis naar Lublin en terug naar Berlijn ging goed. Ook de reis terug naar Arnhem na een paar dagen Berlijn was op tijd. Vanaf Hengelo met het boemeltje door Twente en vanaf Zutphen weer op tempo naar Arnhem.
En nu dus naar de Baltics en naar Lapland. Duitsland, Polen, Litouwen, Letland, Estland, Finland, Zweden, Denemarken en weer door Duitsland naar huis. Met een Interrailkaart kunnen we een aantal dagen vrij reizen. Het is een heel gedoe om alle treinen te vinden. Grootste probleem is het volstrekt ontbreken van eenduidigheid. Een hotel boeken, waar je maar wilt, kan in één app. Een vliegtuig boeken, waarheen je maar wilt, kan in één app of een veerboot boeken kan ook zonder problemen overal in Europa. Maar treinen? De Interrail-app biedt wel mogelijkheden, maar die zijn lang niet altijd duidelijk. Wil je reserveren, dan kan dat in Polen pas een maand van te voren. In Duitsland kan dat veel eerder. Soms kun je via de App reserveren, soms moet je naar de site van de spoorwegmaatschappij van het land. Om van Finland naar Zweden te gaan heb je een bus nodig, die niet aansluit op het Interrail systeem en die je dus apart moet betalen. Je gaat lopend de grens over tussen Tornio en Haparanda. Nu zijn we daar wel op zondag, wat het lastiger maakt, maar het is toch jammer. En op veel van die sites moet je inloggen. Hier kan nog veel verbeterd worden. Bijvoorbeeld het huren van een auto zou ook handig kunnen zijn, want boven de poolcirkel in Finland rijden geen treinen. Bij een hotelboeking kan dat eenvoudig.
Volgend jaar willen we via Hongarije, Bulgarije, Roemenië naar Istanboel in Turkijë. We hebben dan de hele nieuwe Oostgrens gedaan. Mooi zou het zijn, wanneer we ooit een keer met de trein naar Kiev en Odessa zouden kunnen, maar dan moeten we eerst van Trump en Poetin af zijn.
…. to be on your own, with no direction home, like a complete unknown, like a rolling stone?
Is muziek gedateerd? Of het nu in je eigen privéwereld is of in het openbare leven, de muziek die je hoort, is belangrijk. Toen ik puber was kwam ik regelmatig in De Tronk in Ommen en onder vrienden hebben we het over typische Tronkmuziek en dan hebben we het over Locomotive Breath van Jetro Tull of Paranoid van Black Sabbath. Later, toen ik in de kleine kinderen zat en niet veel naar concerten ging, zag ik Pinkpop en Rockpalast op TV met Nils Lofgren, Bettie Serveert en Pearl Jam. Ik nam het op op videobanden en draaide deze banden net zo grijs als ik de LP’s grijs draaide in de puberteit. Nu is alle muziek terug te zien op Youtube en te horen op Spotify. Hoor ik een bepaald nummer dan voel ik de tijd, waarin dat nummer actueel was.
Zo gaat het ook met grote gebeurtenissen in de wereld. Bij Zuid-Afrika denk ik aan Biko en Mandela Day van Simple Minds en bij de oorlog op de Balkan aan U2, die daar in Sarajevo One speelde. The Wall van Pink Floyd gaat misschien niet over de muur, maar past geweldig bij de tijd na 1989, toen de grenzen tussen oost en west open gingen. Prachtig mooi. Bij de hongersnood in Bangladesh creëerde George Harrison “The concert for Bangla Desh”. Ook grijsgedraaid. Bob Dylan speelde een set met vijf nummers en werd door Harrison aangekondigd als “The only friend of us all….”
De muziek van de jonge Bob Dylan hoort onmiskenbaar bij de grote gebeurtenissen in de jaren zestig. De moorden op Kennedy en Martin Luther King, de Cubacrisis en de Vietnamoorlog. Ik zag ooit de film “No direction home” van Martin Scorsese en gisteravond “A complete unknown” van James Mangolds over het leven van Dylan. Wat een fantastische film. Samen met wie ik ben waren we in the Village in New York, dik 15 jaar geleden. We liepen langs café Wha, over het Washington Square en stonden stil bij het Chelsea hotel. We gingen naar cafés waar muziek werd gemaakt, zoals The Bitterend. Daar in die buurt kwam de jonge Dylan de wereld in en maakte hij zijn muziek. Of hij aardig was voor anderen? Ik denk het niet. Of hij wist wat hij wou? Ja dat wist ‘ie. Hij deed wat hij dacht. Hij noteerde de tijdgeest in zowel de tekst als de muziek. De crisis van die tijd werd door hem muzikaal omlijst. De voedingsbodem van die omlijsting werd prachtig weergegeven in de film. Timothée Chalamet speelt Dylan prachtig. De muziek in de film is geweldig.
Ook vandaag de dag ervaar ik crisis. Enerzijds wordt het gevoel van crisis gerelativeerd door de vele crises van begin jaren 60. Toen was er ook veel gedonder en gevaar. Anderzijds vraagt de dreiging van vandaag de dag om nieuwe woorden en nieuwe muziek. De tijdgeest zal gevangen worden door nieuwe mensen in nieuwe muziek en nieuwe woorden. De crisis is nog diep. Ik zie het nog niet ontstaan, maar ik kan niet wachten op mensen als Dylan die ons woorden geven om de shit van Trump en Poetin te verdrijven.
Het is een zwarte dag vandaag. Het Amerika van Trump laat Europa vallen, keihard vallen. Onze gouden eeuw begint in 1945 nadat de VS, Canada en de UK de Nazi’s verdreven aan de westkant en de Russen de Nazi’s ten koste van veel doden in het oosten. Europa werd verdeeld. De muur kwam. Het westen ontwikkelde een gezamenlijkheid in de EU, die weliswaar vaak zwaar op de proef werd gesteld, maar we voelden ons vrij om onze welvaart naar eigen inzicht te verdelen. Onderlinge solidariteit was lang het devies, waarnaar werd geregeerd. In het oosten was er een dictatuur, waar het leven van de anderen door anderen werd bespioneerd en vastgelegd. Wanneer landen vrijheid roken, werd dat met tanks teniet gedaan in 1956 in Hongarije en in 1968 in Tsjecho-Slowakije.
Als kind stond ik in 1968 bij ons thuis voor de winkel om te kijken of de Russen in augustus van dat jaar zouden komen. Ik was 11 en begreep het niet. Dat land wilde toch vrijheid. De vrijheid werd overreden door tanks. In de jaren rond 1980 was de koude oorlog tussen Rusland en de VS op het hoogtepunt. De wapenwedloop met kernwapens werd dreigender en dreigender. Links, waar ik toe behoorde wilden geen kruisraketten met kernkoppen of neutronenbommen. Het ging te ver. Gelukkig werd Rusland instabiel en viel onder Gorbatsjov de muur. Ik was blij. In 1987, voor de val de muur, was ik in Stralsund bij mensen van de Evangelische Kirche. Ze wilden vrijheid en hadden het niet. Je moest uitkijken wat je zei. Alleen in klein gezelschap kon je praten. Toen de muur enkele jaren later viel waren de mensen waarbij ik logeerde binnen twee maanden bij ons in Sneek. Onbeschrijflijk blij waren ze.
Het was feest toen de muur viel. Die vrijdagavond in het najaar van 1989 heb ik gehuild van vreugde. De vrijheid had gewonnen, zo voelde ik dat. Het werden jaren van voorspoed. Europa kon zichzelf opnieuw uitvinden. Waar oorlog altijd dreigde, ontstond vrede en voorspoed. We kregen het rijk, verdeelden het redelijk eerlijk en hadden oog voor noord en zuid.
Het Rusland van Poetin leek in 2012 een goede buur. Onze koning dronk tijdens de spelen in Sochi een Heineken bier met hem. Met wie ik ben en ik gingen in dat jaar naar Moskou en St Petersburg en vonden het een vrij en ontwikkeld land. Wat wisten wij en hij er op dat moment van? In de Hermitage in St Petersburg zagen we allerlei Nederlandse meesters uit de gouden eeuw aan de muur. In Moskou bezochten we het Kremlin en het monument voor de doden na afloop van de voetbalwedstrijd van HFC Haarlem in het Loezjniki stadion. We waren op het plein waar zowel de trein uit Vladivostok aankwam als de trein uit St Petersburg. Het was een multiculturele chaos. Ik vergeet dat nooit meer.
In 2022 gingen we in mei met de trein langs Praag en Wenen, midden Europese steden die de klappen opvingen van de net begonnen oorlog in Oekraïne. We liepen langs de ambassade van dat land in die steden en we zagen de vluchtelingen op de stations, ook op Berlin Hbf. Veel indruk maakte dat. We hoorden politiek grote woorden. De wereld zou rond Oekraïne staan. Ook de Navo, Europa en Nederland.
PraagWenen
Vandaag de dag is Trump aan de macht in de VS en hij praat met de man, die lak heeft aan soevereine grenzen. Dat heeft hij zelf ook trouwens.
De vrede die ons voorspoed en geluk heeft gebracht staat ernstig onder druk. Vandaag lijkt een einde te zijn gekomen aan die periode.
De gouden eeuw die voor de VS is begonnen volgens Trump, lijkt te eindigen in een nachtmerrie voor Europa. Ik hoop dat ik ongelijk heb.
Komend voorjaar reizen we met de trein naar Narva in Estland en Kirkness in Noorwegen. We bezoeken de grens van Kalinigrad in Litouwen. We zullen daarvan verslag doen en ik hoop dat ik optimistisch kan zijn. Ik vrees het ergste.
Wie de tag boeren onder aan deze bladzijde aanklikt vindt vijf andere blogs over boeren en de huidige stikstofcrisis. Dit is het zesde. Ik hoop dat dit het laatste blog is, maar ik vrees het ergste…
Ik ben een kind van een kleine zelfstandige bakker in een sector die bijna alleen nog industrieel kan overleven. Ik voel me betrokken bij al die boerenzonen en dochters die in de afgelopen 30 jaar vertrokken zijn en in de stad zijn gaan wonen. Ik ruik nog dagelijks het brood dat mijn vader bakte en de boerenzonen en dochters zien, zo veronderstel ik, nog altijd hoe de zon opging wanneer de koeien werden gemolken. Het is die emotionele betrokkenheid, die mij raakt.
Ook het boerenbedrijf is industrieel geworden. Jarenlange schaalvergroting heeft ons voedselzekerheid geboden. We kunnen exporteren, zelfs naar China. Ik zag de serie van Kadir van Loohuizen over de voedselproductie. De wereldwijde voedselproductie is één groot systeem, wat ook ik niet kan overzien. Zelf ben ik hobbyboer. Ik verbouw deels mijn eigen groente en vier vierkante meter tarwe (klik op de tag Tarwe) wat ik zelf maal en waar ik zelf brood van bak. Een kortere cyclus kan niet en mooier wordt het ook niet.
Gisteren raakte ik weer verzeild op Twitter in een discussie over de agrarische sector en hoe het verder moet: over de 25 miljard van het landbouwakkoord die verdwenen is en de 5 miljard die nu beschikbaar is voor het BBB beleid van de huidige minister en staatssecretaris. Ik stelde me zelf de volgende vragen:
Hoe waren de middelen in het landbouwakkoord verdeeld? Waarom willen de boeren, de industrie dat geld niet?
Hoe is de ontwikkeling in de laatste 25 jaar met betrekking tot de stikstofuitstoot?
Hoe verhoudt zich de import en de export van de agrarische sector?
Waar moet het naar toe. Wat is de oplossing?
Daar gaan we!
Het Landbouwakkoord
De volgende middelen waren beschikbaar:
Dit staatje betreft de middelen tot en met 2030 en is exclusief 4,3 mld voor innovatie. Het staat in bijlage 1 van het Landbouwakkoord uit 2023. Voor de periode tussen 2030 en 2035 was nog eens in totaal € 5,2 miljard beschikbaar. Bron: Twitter 19 januari 2025.
Als het anders is: schiet me lek.
Kritiek die ik hoor is, dat het geld (de 8,25 mld) alleen voor stoppers is. Dus niet voor boeren die blijven boeren. De echte discussie is eigenlijk: willen we minder vee? De sector niet, maar wil je minder stikstof dan zal dat wel moeten.
Stikstofuitstoot
Wanneer wij boeren moeten verminderen, dan niet alleen wij, maar ook alle andere sectoren. Stikstofuitstoot door de agrarische sector wordt gemeten in NO3, ammoniak. De uitstoot in andere sectoren is in NOx. Dat maakte een vergelijking redelijk eenvoudig. Hier kun je de gebruikte cijfers vinden. Het gaat om kilotonnen. De cijfers vanaf 2020 zijn geprognosticeerd.
Dat betekent dat de agrarische sector in de jaren 2005 tot 2030 22% minder stikstof uitstoot. De andere sectoren 64% minder in diezelfde jaren. Dus de sector heeft nog wat in te halen.
Import en export
De dramatische slogan dat we zonder boeren niet te eten hebben is waar. Een hele wereldbevolking moet te eten hebben. Maar moeten we dit in de lage landen concentreren? De bijdrage aan het Bruto Binnenlands product staat ter discussie. Hoeveel voer importeren we en hoeveel melkpoeder exporteren we? Die balans lijkt buiten proportie. Wij importeren veel soja als veevoer en we exporteren melkpoeder naar andere landen. Ik wil die betalingsbalanspositie nog eens uitzoeken. Dat kan niet te ingewikkeld zijn. Ik ben wel benieuwd naar de uitkomsten.
Hoe nu verder
Door de sector zal ik wel uitgemaakt worden als iemand zonder enige kennis van zaken, iemand die zomaar wat roept. Iemand die is blijven hangen in de 80’s….Dat is wat iemand als Johan Emmers roept. Helpt niet echt. Ik ben een betrokken burger.
Maar goed: wat wel? Kunnen we het over de uitgangspunten eens worden? Stikstofvermindering ja of nee? Ik zeg ja. Doen. Wereldwijd en in NL. Dan moet de agrarische sector mee. Lukt dat niet, dan zal er op termijn gedwongen worden. Dat betekent dat er minder dieren moeten komen. Daar is vriend en vijand het over eens, behalve de BBB. Hoe langer we uitstellen, hoe meer er moet gebeuren, denk ik. Gaat innovatie ons helpen? Een beetje. Maar op het hele stuk?
Ik woonde als kind in Ommen. Eens per jaar gingen alle vissen dood door de aardappelmeel industrie en in de Regge kon je niet zwemmen vanwege de textielindustrie in Twente. De Vecht en de Regge zijn nu schoon. Deze week zei iemand op het journaal, dat er minder mist is dan in de jaren 80 omdat de lucht nu schoner is. Je kunt dus resultaten boeken. En zeg mij niet dat de industrie dat uit zichzelf deed. Daar was een regulerende overheid voor nodig.
Ik ben er heilig van overtuigd dat ook de agrarische sector om gaat en dat dat ook voor deze sector de overlevingsstrategie gaat worden. Niet met de extreem rechtse standpunten van de BBB. Zij jagen de kat in de gordijnen en denken dat ze ermee wegkomen. Ze vervreemden zich van de gewone burger.
Waar ik hoopvol van word zijn mensen als André Hoogendijk. Hij pleit ervoor dat de boeren het heft in eigen hand nemen. Hij zegt op 24 december 2024 in Nieuwe Oogst:
Blijf niet hangen in het verleden (derogatie), maar ga om de tafel en kom eruit langs alle wegen die er zijn: Innovatie, vermindering van dieren, verlaging van uitstoot, goede arbeidsvoorwaarden voor arbeidsmigranten, goed omgaan met dieren ook in de slachthuizen. Maak gebruik van een overheid die wil faciliteren. En maak je niet blij met de dooie mus van een roepende eurocommissaris in Berlijn. (Zie Trouw 20 januari 2025)
Luister naar André Hoogendijk en ook naar Mohammed Chahim, die ons wél in Europa vertegenwoordigt. Kom in beweging.
Op 15 november draaide ik op de molen. Tussen de bedrijven door las ik Teletekst en Twitter. Dat doe ik wel vaker en ik las dat de Nora Achahbar was afgetreden als Staatssecretaris voor de hersteloperatie van de toeslagenaffaire. Ik twitterde direct: “De zon gaat weer schijnen in Nederland.” Ik verwachtte een kabinetscrisis en het zou me een lief ding waard zijn geweest, wanneer het kabinet was gevallen. Mijn hele vrijdagavond werd in beslag genomen door het nieuws, dat uiteindelijk geen nieuws bleek te zijn.
In de week daarvoor was er een rel geweest in het kabinet en onze staatssecretaris van integratie leek het nuttig om grote groepen in de samenleving te stigmatiseren, waaronder Marokkanen. Die vrijdagavond werden Marokkanen beschimpt en belasterd als groep. Natuurlijk deden de politici dat niet. Nee, dat deden mensen van de media. Zo werd de waarheid verdraaid. Ik twitterde in de richting van onze burgermeester dat dit voor hem geen fijne avond kon zijn en wenste hem sterkte. Dat was 15 november.
Gisteravond, 25 november, kwam de reactie van de burgemeester op de gebeurtenissen in Den Haag en Amsterdam. Hij had een avond georganiseerd vol goede moed. Allerlei mensen mochten het woord voeren. Een islamiet die al vijftig jaar in Arnhem woont en zich niet wilde aanpassen, maar wel wilde inpassen, vluchtelingen die het woord kregen en andere minderheidsgroepen. Loesje was er, Jesse Laport en er was een mooie mix van allerlei soorten muziek. Muziek verbindt, zo klonk het.
Op mij maakte de meeste indruk rabbijn Joram Rookmaker. Hij maakte heel duidelijk hoe zijn gemeenschap in Amsterdam lijdt in deze tijd, zich vervolgd voelt, soms aangevallen wordt. Maar het krachtigste was dat hij niet verharde. Hij is geestelijk verzorger in het leger samen met de imam, de dominee en de humanistisch raadsman. Daar praten de religies / mensen met elkaar en werken ze samen. Daar waar ik het niet verwacht, begint de dialoog. Zó hoorde ik hem.
Het was een mooie avond en even kon ik weer denken dat de zon ging schijnen. Ik kreeg goede moed, dat ook deze winter in Nederland, in de wereld voorbij gaat.
Vanavond was ik in de Waalse Kerk in Arnhem waar Mark en Ralph coverden. Ze speelden covers van hun Helden, de muziek die ze in hun leven tot nu toe hadden opgepikt en meegenomen tot de dag van vandaag. Het werd een prachtig persoonlijk verhaal van twee mannen over vreugde en verdriet en hun leven tot nu. Van Kris Kristofferson tot John Mellencamp en van Queen tot Elvis.
Een mooi verhaal met anekdotes over de concerten die ze samen hadden bezocht, waarin Snoop Dog langskwam en Willie Nelson en vele anderen. Alles vond ik mooi!!
The End van Pearl Jam kwam het dichtst bij mij. Ik herinner me dat ik met mijn zoon in het Gelredome was en dat ik uit mijn dak ging. Het was in de hoogtijdagen van Pearl Jam. Mijn zoon was 16 ofzo en het was niet zo normaal dat vader en zoon naar dat rockconcert gingen. Het ging er hard aan toe in die tijd, ook bij dat concert van Pearl Jam. We zaten naast het podium, vrij hoog. Achter ons waren geen verkochte plaatsen meer. Ik stond op twee stoelen: mijn linkervoet op de stoel voor ons en mijn rechtervoet op de stoel waarop ik zou moeten zitten. Het dak ging eraf. The End speelden ze niet, maar Pearl Jam hoort wel bij mij.
Wat ook dichtbij kwam was de muziek van Willie Nelson. Neil Young speelt vaak met Willie en de zoon van Wille heb ik zien spelen in “The Promise of the real”, een van de bands die Neil Young begeleidde.
Dave Matthews Band mag ik natuurlijk niet vergeten. Ik ken de band eigenlijk alleen van de cover “Knocking on heavens door”. Ook niet zomaar een cover.
Dit concert met covers over de Helden van de muzikanten kwam op een heel andere manier dichtbij. Ze speelden prachtig zacht, de entourage van de kerk leende zich daar goed voor. Ze speelden heel persoonlijk, diep doorleefd: voor hun vriendin, voor zijn ouders, over zijn kinderen en voor de velen die hun lief en dierbaar zijn.
Gisteravond al even naar de tuin geweest en extra gesproeid. Vanmorgen een uur eerder opgestaan om van het frisse zomerse ochtendweer te genieten. Vanmiddag is het code geel met temperaturen van ruim boven de dertig graden. Dan kan ik mijn middagdutje wel doen.
Ik fietste door Warnsborn en ging op mijn bankje zitten even verderop. Ik checkte mijn telefoon, zoals ik altijd doe. Het verhaal van Stan Storimans (en Jeroen Akkermans) kwam langs en de oorlog in Oost Europa. Ik keek vooral naar de oorlog over de Russische grens in Kursk. En ook Sifan Hassan kwam langs. Wilfried de Jong twitterde een link naar een uitzending van Holland Sport over Sifan Hassan. Dat ze naar Nederland kwam via Ter Apel naar Leeuwarden. Hij interviewde de vrouw die voor Sifan hardloopschoenen kocht. Sifan deed mee aan wedstrijden en kwam in de buurt van Papendal wonen waar Honoré Hoedt haar eerste echte trainer werd. Van hem leerde ze haar aangeboren talent om te zetten in effectiviteit. (Kijk hier) Onder andere in Warnsborn!
Gisteren werd Sifan Hassan Olympisch Kampioen op de marathon. Het beeld voor een miljarden publiek dat zij een hoofddoek droeg tijdens het spelen van het Nederlandse volkslied vond ik overweldigend. (Kijk hier)
Ik werd geraakt door het verhaal over Stan Storimans. (Kijk hier) De man die mogen we nooit vergeten. Hij verloor zijn leven als cameraman van RTL in Georgië door een raket aanval. Zijn maat en zijn vrouw beginnen nu een rechtszaak tegen de daders. Stan is één van de verslaggevers die overleed in een oorlog, zoals velen voor hem en na hem. Jeroen Akkermans zat naast hem toen hij stierf. Jeroen gaat nog vaak naar Oekraïne om verhalen te maken met Han Pannevis. Het zijn indrukwekkende verhalen over een oorlog, hier niet overdreven ver vandaan. Je kunt er op de fiets naar toe.
Ja en dan de oorlog in Kursk. Voor het eerst sinds Napoleon en Hitler durft iemand binnen de grenzen van Rusland een oorlog te voeren. Ik vergeleek de beelden op Twitter met Google maps. Wat een gigantische hoeveelheid informatie kun je verzamelen, maar dit terzijde. Ik snap het wel: Zelensky, Oekraïne, wil onderhandelingsruimte creëren. Ik ben benieuwd wat Rob de Wijk ervan vindt, wanneer het gaat om de dreiging van escalatie van deze oorlog. Laat deze aanval zien hoe zwak Rusland is of leren we eruit dat een kat in het nauw gekke sprongen maakt, dan wel dat deze kat na herstel dubbel zo hard Oekraïners terug kan slaan? Ik weet het niet.
Wat ik voel is dat het niet alleen met het weer code geel is, maar ook in de Nederlandse en de Europese politiek. En dan heb ik het in dit blog nog niet eens gehad over het kruitvat in het Midden-Oosten.
Dat Sifan Hassan daar dan staat voor een miljarden publiek is voor mij een teken van hoop, temeer na het zien van de documentaire van Holland Sport.
…in de tuin. Het ene jaar is het te droog en het andere jaar is het te nat. Soms eten de muizen de tarwe op, dan weer zijn de duiven over actief. De vakantieplanning is ook ieder jaar weer anders…. Maar mooi blijft het.
Toen we nog werkten gingen we met de meute op vakantie. Nu als pensionados zijn we voor het tweede jaar op rij in juni op vakantie geweest. Dat is best wel handig. In mei heb je veel werk met zaaien en planten. Er is in juni nog een beperkte opbrengst, het onkruid groeit nog niet te hard. Wanneer je in juli gaat, dan mis je allerlei opbrengst en het onderhoud is veel moeilijker. Ik zie nu mensen terug komen van vakantie en de tuin is volledig overwoekerd. Die moeten dan aan de bak. Wij kunnen het nu aardig bijhouden.
Dit jaar hebben we onze kas in gebruik genomen. Eigen ontwerp. De kas mag niet hoger zijn da; 150 cm en ik ben 175. Dus heb ik het midden stuk dertig centimeter uitgegraven. Kan ik er toch in staan. Het meest geavanceerde is wel de watervoorziening. De regen van het dakje wordt opgevangen in een ton en met een pompje op zonne-energie de kas ingepompt. En dat voor nog geen honderd euro. Wat ik helemaal mooi vind, is dat hij automatisch pompt als het te donker wordt of weer licht wordt. Dus twee keer per dag watertoevoer van een paar minuten. Ook het aantal minuten kun je instellen. (Klik hier voor dat systeem)
Uiteindelijk gaat het natuurlijk om de opbrengst, zou je denken. Dat is helemaal niet zo. Je kunt nergens goedkoper boontjes kopen dan in de supermarkt. Maar het gaat om het gevoel. Dat je daar zit bij zonsondergang en de muizen voorbij sjezen en het windstil is en je de paarden achter je hoort blazen en de kleuren en geuren die voorbijkomen. Niet in een foto te vatten.
Toen de boeren met hun trekker richting Den Haag en Stroe reden twitterde ik regelmatig de #deboerenmoetenom. Op een keer kreeg ik een reactie van Geert Jan Kloosterboer, boer te Oxe bij Deventer. Hij is een actieve twitteraar en actief in de boerenbeweging. De boeren moesten niet om, maar de samenleving moest anders denken over de boeren. De boeren zaten in het verdomhoekje en zijn ondernemerschap werd doorkruist door de steeds veranderende regelgeving. Hij komt uit Salland en is de derde generatie boer van zijn familie. Gisteravond was ik bij hem op de boerderij.
Door zijn reactie op mijn # ben ik de boeren beter gaan volgen. De politiek gaf daar ook wel aanleiding toe, want sinds 2022 won de BBB de Provinciale Staten verkiezingen, zitten ze met 7 zetels in de Tweede Kamer en beheren ze nu het departement van LNV(V). Ik ging Andre Hoogendijk volgen, een historicus die veel van landbouw weet. Ik stemde Europees op Mohamed Chahim, die in de Balie in gesprek was met Hoogendijk. Ik sprak over de boeren met een vriend die veel boeren van bedrijfseconomisch advies voorzag en met mijn zwager die ooit in Wageningen studeerde. Ik stelde mijzelf de vraag: Moeten de boeren om? En dat antwoord op die vraag is nog niet zo eenvoudig.
De keten van akker tot bakker en groenteboer en van stal naar slager en supermarkt is een ingewikkelde keten. Ik keek naar Food for Thought van Kadir van Loohuizen en Doke Romeijn. Zij laten genadeloos zien hoe de wereld van groot kapitaal in elkaar zit. Hoe geopolitiek de voedselvoorziening is. Speelt een boer in Oxe of een gemiddelde consument uit Arnhem daarin een rol? We waren op vakantie in Zuid Frankrijk in de supermarkt en kochten daar dezelfde sperzieboontjes als bij de Jumbo aan de Amsterdamseweg in Arnhem.
Zelf koop ik graag vlees bij boer Wim in Heino en vind ik appeltaart van de appels van de boom voor ons huis, die ik zelf gekocht heb bij de Intratuin, het lekkerst. Ik bak een broodje van de tarwe die ik twee jaar geleden zelf heb gezaaid. Maar ja, dat is romantiek en daar kun je niet een hele stad mee voeden.
Ik ben er dus niet uit. En als je de lasten van de milieuproblematiek eerlijk wilt verdelen, dan moet je niet alleen naar de boeren kijken, maar ook naar de luchtvaart (hoe kan het dat de vliegtickets nog steeds zo goedkoop zijn?) en zul je vragen rondom ruimtelijke ordening in een vijfde nota moeten beantwoorden. Waar kiezen we voor: voor boeren, voor wonen, voor de natuur, de wolf of militair oefenterrein? Of kunnen we dit combineren?
Deze week las ik dat Friesland Campina meer winst maakte met minder melk in het eerste halfjaar van 2024. Het bedrijfsresultaat verbeterde aanzienlijk onder meer door: “positieve ontwikkelingen van onze consumentenmerken in Zuidoost-Azië en ons Friso kindervoedingsmerk in China”.
De melkfabriek in Ommen, waar ik als kind boter moest halen voor de bakkerij van mijn vader, gaat sluiten. De fabriek, in handen van een Chinese gigant, doet aan schaalvergroting en de productie wordt overgebracht naar een andere fabriek. Het is niet anders.
Gisteravond staande in de weide van Kloosterboer met vijftien Twitteraars kwamen we er niet uit. De reeën kwamen uit de dekking, Romantischer kon het niet. Ver weg in Parijs werden de Olympische Spelen geopend.
De boer heeft behoefte aan richting en de samenleving lijkt zich om hem heen autonoom te ontwikkelen.
27 juli 2024
Naschrift: Gisteren begreep ik dat er onderhandelingen gaande zijn om de melkfabriek in Ommen door te starten met melk die verbouwd in een straal van een kilometer rondom Natura 2000 gebieden. Dat zou een mooie ontwikkeling zijn richting duurzaam produceren, ook al is het een druppel op de gloeiende plaat van ons voedselproductiesysteem.
