Mensonterend

Een paar weken geleden zag ik de documentaire van Coen Verbraak over Srebrenica. Ik vond het altijd moeilijk te geloven, dat gewone Nederlandse militairen verantwoordelijk konden worden gehouden voor een massamoord, genocide. De documentaire is verpletterend, maakt gehakt van dat beeld.

Ik moest tijdens deze documentaire meermalen denken aan de film “Shoah’ van Claude Lanzmann. Het eerste beeld dat in me opkwam was het beeld van de wisselwachter. Hij werkte aan het spoor, waar de treinen richting Auswitch langskwamen. Hij verzette de wissels zodanig dat de treinen hun bestemming bereikten. En de planner van de dienstregeling. Hij wist waar de treinen vandaan kwamen en waar ze naar toe gingen. Claude Lanzmann vraagt hem heel indringend naar het proces. Hoe het ging, wat hij wist en wat hij deed: “Ik was een zuivere bureaucraat…”(Shoah,1985 pag. 162).

Altijd heb ik deze scene voor ogen, wanneer ik naar mijn eigen rol kijk. Ben ik een meeloper, een onderdeel van het systeem, waar ligt de grens, welke grens?

Een ander beeld in de film is van de kapper in Israël. Hij was in Auswitch en heeft het overleefd. Lanzmann interviewt hem terwijl hij aan het knippen is. Hij vraagt hem indringend naar wat hij heeft gezien. Hij vertelt, maar hij vertelt niet alles. Lanzmann vraagt door, vraagt door. Hij wil het weten. De kapper moet het vertellen. Hij wil het vertellen. Hij breekt bijna en vertelt uiteindelijk toch over de mensen uit zijn stad, die hij kende en die hij op de drempel van de gaskamer heeft geknipt.

Sommige dingen zijn onzegbaar.

Een derde gedachte was de stijl van Coen Verbraak bij het interviewen van de militairen die het werk deden in Srebrenica. Verbraak gebruikt soms dezelfde methode als Lanzmann. Hij houdt niet op met vragen. Vraagt naar details, die er schijnbaar niet toe doen. Deze details geven zijn documentaire kleur. De details die de militairen vertellen doen denken aan de kapper in Israël. Het ergste wordt niet gezegd. Deze 400 militairen zijn geen daders, maar slachtoffers. Zij zijn geen wisselwachters of roostermakers, maar vechters voor een betere wereld.

Zij verdienen eerherstel.

10 juli 2020

Naschrift

Ik schreef bovenstaande direct na de documentaire. De fact-check deed ik gisteren. Ik vroeg me af of ik dit blog moest publiceren. Is Srebrenica vergelijkbaar met de Holocaust? De aantallen staan in geen verhouding tot elkaar. De ernst en het gewetenloze lijken hetzelfde. Ingewikkeld is ook, hoe ver van het slagveld de politiek het lot van mensen bepaalt, zoals in de Tweede Wereldoorlog in Londen. Uiteindelijk werd op 6 juni 1944 ingegrepen. Waarom bleef in Srebrenica VN ingrijpen achterwege?

Er zijn nog veel andere vragen: Waar is het filmrolletje, waarom sturen we jonge, ambitieuze mensen op pad zonder adequate bewapening en nog veel meer. Een antwoord komt niet meer, denk ik. Wat deze documentaire ons vertelt is, dat de mensen van Dutchbat 3 eerherstel verdienen. Ook al was dat niet een vooropgesteld doel van Verbraak.

Wie zet daartoe de vervolgstap?

27 juli 2020