Wat moet je schrijven? We waren 40 uur in deze stad. Het is een westerse stad met een goed openbaar vervoer, hoge gebouwen en een ongelofelijke geschiedenis. Wij concentreerden ons op de muziek van Chopin, zij het kort, en de holocaust. Gisteren liepen we door het getto van Warschau naar de Joodse begraafplaats en vandaar naar de oude stad. Nog even naar het parlementsgebouw en dat was het wel. Vandaag nog naar het Polin museum.
Maar de indruk van de begraafplaats is onuitwisbaar. Zoals ook de wandeling door het getto. Het idee dat er na een kilometers lange wandeltocht slechts twee plaatsen over zijn, één van 10 bij 10 en één van 10 bij 20, waar de mensen die daar woonden en in 1942 en 1943 stierven, zijn begraven is onverdraaglijk. Vandaag zagen we in het Polin museum hoe dat werd georganiseerd. Hoe de ‘endlösung der Judefrage’ werd geregeld.
En eigenlijk was het geen nieuws. Ik wist het wel. Maar de totale ontmenselijking, de ontreddering, het systematische, het is niet te bevatten: een glimp van de hel.
8 mei 2024.